De oorlog van prins Bernhard

Al schrijvende aan een biografie van Bernhard, prins der Nederlanden – de afronding daarvan laat nog even op zich wachten – constateerde Dik van der Meulen dat het hoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog te omvangrijk dreigde te worden. Dan gaan we er een apart boek van maken, besloot zijn uitgever. Bernhards oorlog vertelt, na een korte introductie van de hoofdpersoon en zijn intrede in het koninklijk huis, gedetailleerd over het reilen en zeilen van Bernard in Londen waar hij na de Duitse invasie vijf jaar lang verbleef, met koningin Wilhelmina, ministers en een deel van de legerleiding.

Van der Meulens fascinatie voor Bernhard komt vooral voort uit verwondering: dat iemand met een naziverleden, die de hand had geschud van Hitler, later met eenzelfde gemak omging met Roosevelt, Churchill en tal van andere groten der aarde. Ook wist Bernhard zonder noemenswaardige politieke en militaire wapenfeiten op te klimmen tot viersterrengeneraal. Die positie had hij bijna geheel te danken aan koningin Wilhelmina. Nadat hij in 1939 bij Koninklijk Besluit, met het contraseign van de minister van Defensie, was benoemd tot haar adjudant, kreeg Bernhard toegang tot veel militaire geheimen. Tijdens de Londense jaren betrok de koningin hem bij alle belangrijke beslissingen. Tot groeiend ongenoegen van nogal wat ministers, maar ook van de militaire top van de geallieerden. 

Achteraf gezien een onbegrijpelijke gang van zaken. De vraag die zich bij het lezen van Bernhards oorlog meteen opdringt, hield Van der Meulen dan ook vanaf het begin bezig: 

Het is toch uiterst opmerkelijk dat een Duitser met nazisympathieën later mede leiding gaf aan het verzet tegen zijn vaderland? Lag daar geen loyaliteitsconflict?
‘Zeker. Dat speelde vooral voor de Duitse inval op 10 mei 1940. Tot die tijd onderhield Bernhard, die in 1936 na zijn verloving met Juliana de Nederlandse nationaliteit had gekregen, nog altijd innige contacten met Duitsers. Zoals met voormalige collega’s bij chemieconcern IG Farben, die na de oorlog in Neurenberg wegens spionageactiviteiten werden veroordeeld. Zelf had Bernhard als stagiair gewerkt bij een Parijse dochteronderneming van het bedrijf.

 

Bernhards broer Aschwin, andere familieleden en een aantal van zijn vrienden waren overtuigd nationaalsocialist. Er is die beroemde foto van 7 januari 1937, genomen tijdens het huwelijk met Juliana: in het Haagse Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen brengt een aantal Duitse genodigden de Hitlergroet. Dit gebeurde tijdens het spelen van het Horst-Wessellied, onderdeel van het Duitse volkslied. 
Misschien zijn Bernhards bevoegdheden ook te verklaren uit het feit dat Nederland tot op het laatst een neutrale houding aannam tegenover Duitsland. De inval in Polen, die op 1 september 1939 de Tweede Wereldoorlog inluidde, maakte officieel nog geen einde aan de status van Duitsland als bevriende natie. Toch werd algemeen onderkend dat Nederland niet langer veilig was, en daarom was de opstelling van de regering in mijn ogen ronduit onverantwoord. Uit het dagboek van de Duitse opperbelhebber blijkt dat Bernhard in oktober werd gevraagd of de Wehrmacht bij een aanval op België en Frankrijk door Limburg mocht trekken. Reinhard Heydrich, in die tijd chef van de nazi-inlichtingendiensten, heeft geschreven dat een ‘informant’ in Den Haag had bericht dat zo’n manoeuvre wel kon, al zou Nederland natuurlijk steigeren. Ik vermoed, ook op basis van andere documenten, dat Bernhard die informant was. Hard bewijs hiervoor is er niet.’

Na de Duitse inval liet Bernhard ondubbelzinnig zien aan welke kant hij stond: vanuit de paleistuin schoot hij op 10 mei 1940 op Duitse vliegtuigen. Maar in Londen werd hij niet zo serieus genomen door de geallieerde leiders. Toch wist hij snel in de Nederlandse rangorde te stijgen en wist hij als bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten uit te groeien tot het gezicht van het verzet. 

Benieuwd hoe dat kon? Lees het hele artikel in het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Meld je voor donderdag 20 april aan als abonnee of bestel het nummer eind april online.

 

Dik van der Meulen is neerlandicus en schrijver. Van hem verscheen Bernhards oorlog. Het leven van een prins in ballingschap (Querido, 2022). Zie ook www.dikvandermeulen.nl