Zin en onzin over de Kelten

1. Wat zijn Kelten precies?

Spreek tien Keltologen en je krijgt elf antwoorden. De Britse archeoloog en auteur Simon James zegt cynisch dat de term Kelten alleen handig is om boeken te verkopen. Ook in Nederland zijn onderzoekers terughoudend om het woord in de mond te nemen. Bezoek je bijvoorbeeld een archeologische site in Weert uit de laatste eeuwen voor onze tijdrekening, dan zullen archeologen het er meestal over ‘ijzertijd’ hebben. Rijd je 15 km naar het zuiden, pal over de grens in het Belgische Bocholt, dan praten de opgravers zonder aarzelen over een ‘Keltisch’ heiligdom.

De eenvoudigste definitie van Kelten is: mensen met een ‘Keltische taal als moedertaal’. Wie Keltisch praat, is een Kelt. Klaar. Bij uitbreiding gebruiken we deze definitie ook voor de cultuur van de mensen met een Keltische taal. Hun cultuur noemen we eveneens ‘Keltisch’. Zo kunnen we de vaak mooie voorwerpen die we in en rond de Keltisch-talige gebieden aantreffen, eveneens Keltisch noemen. 

En om het praktisch te houden, spreken we af dat we het bij voorkeur hebben over de Kelten uit het verleden – de prehistorie, de oudheid en de middeleeuwen. Iemand die vandaag Keltisch-Iers of -Breto(e)ns spreekt een Kelt noemen, klinkt even anachronistisch als een Nederlands- of een Duitstalige als een Germaan bestempelen.

2. Heeft er ooit een Keltisch volk bestaan?

Dat weten we niet. Griekse auteurs vertelden dat de Kelten onder meer woonden bij de bronnen van de Donau. Het is mogelijk dat daar ooit een stam zichzelf ‘Kelten’ heeft genoemd, maar dat blijft onduidelijk. Het zou kunnen dat die naam door buitenstaanders werd gegeven, net zoals wij bewoners van de Noordpool Eskimo’s noemden terwijl zij zichzelf als Inuit omschrijven. Misschien was voor Grieken ‘Kelten’ een synoniem van ‘barbaren’: iedereen die buiten de beschaafde Griekse invloedssfeer woonde, in bizarre gebieden waar mensen een raar brabbeltaaltje uitstootten. Later is dat woord Kelten een eigen leven gaan leiden.

De Kelten beschouwden zich niet als één groot volk. Vaak deelden ze een vergelijkbare taal, kenden ze een vergelijkbare cultuur met min of meer gelijksoortige voorwerpen en gebruiken – zij het met regionale verschillen – maar daarom bezaten ze nog geen Keltisch bewustzijn, laat staan dat ooit een groot Keltisch rijk zou hebben bestaan. Waarschijnlijk identificeerde men zich met het eigen dorp en de eigen stam, maar veel verder zal het gevoel van verwantschap niet zijn gegaan. Ze aarzelden niet om, als ze het nodig vonden, tegen elkaar de wapens op te nemen.

 

 

Toen de Romeinse generaal Julius Caesar even voor het begin van de jaartelling onze gebieden probeerde te veroveren, kwam hem dat goed uit. Nota bene met de hulp van Keltische huurlingen kon hij de Keltische stammen meestal één voor één verslaan, en eventueel uitmoorden. Een gezamenlijk Keltisch leger kreeg hij maar een enkele keer tegenover zich. Dit gebeurde in 52 v.Chr. in Alesia (het huidige Alise-Sainte-Reine in Bourgondië). Hier was Vercingetorix erin geslaagd een reeks stammen te verenigen in hun strijd tegen de Romeinen. Maar ze raakten toch weer verdeeld door onderlinge twisten en zo kon Caesar uiteindelijk overwinnen.

De Kelten in Frankrijk, België en het zuiden van Nederland worden meestal Galliërs genoemd. We kennen die term omdat Caesar hem gebruikt in zijn verslag over de Gallische oorlogen. Maar of iedereen binnen dat grote gebied zichzelf als Galliër omschreef, valt te betwijfelen. Anderzijds moet de term toch een zekere betekenis hebben gehad want we vinden hem zelfs terug in de naam van de Galaten, een groep mensen in Turkije die we kennen van de brieven van de apostel Paulus. Deze Galaten trokken rond 300 v.Chr. als landverhuizers of plunderaars vanuit zuidelijk Gallië richting Griekenland. Vervolgens kwamen ze als huursoldaten aan de kost en ten slotte belandden ze in de streek rond Ankara, waar ze de macht overnamen. Ze schonken tevens hun naam aan de regio.

Verder lezen over de Keltische cultuur? Waar en wanneer die begon, hoe die zich ontwikkelde, en hoe die bijna helemaal uitdoofde… En over Stonehenge, dat al bijna 2000 jaar oud was toen de Kelten ten tonele verschenen… 
Dat kan in het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Meld je uiterlijk maandag 5 juni aan als abonnee of bestel het nummer begin juni online.