Hoe Oliver Cromwell Ierland veroverde (1649-1653)
Oliver Cromwell kreeg in 2002 de tiende plaats in de ranglijst van ‘Honderd Grootste Britten’, terwijl hij in Ierland misschien wel de meest gehate man uit de geschiedenis is. Ivo van de Wijdeven laat zien waar dit verschil in reputatie vandaan komt.
De BBC presenteerde in 2002 na een opiniepeiling onder televisiekijkers in Groot-Brittannië en Noord-Ierland de ‘100 Greatest Britons’. De eerste plaats was niet geheel verrassend voor oorlogspremier Winston Churchill. Maar de 17de-eeuwse politicus en legeraanvoerder Oliver Cromwell kwam op een zeer respectabele tiende plaats. Hij wordt in Engeland gezien als een van de belangrijkste staatslieden uit de roemrijke Britse geschiedenis.
Aan de andere kant van de Ierse Zee roept Cromwell ook nu, meer dan 350 jaar na zijn dood in 1658, radicaal andere emoties op. Hier krijgt hij zo ongeveer de schuld van iedere kasteelruïne en in ieder dorpje zijn er wel sterke verhalen over de gruweldaden van Cromwells ‘New Model Army’ tegen de lokale bevolking. Cromwell verbleef slechts negen maanden op Ierse bodem, maar wordt daar beschuldigd van oorlogsmisdaden, religieuze vervolging en etnische zuiveringen. Oliver Cromwell is in Ierland de kop van jut, terwijl hij toch heus niet de eerste was die met een leger huishield op het eiland, noch de laatste.
De Engelse bemoeienis met Ierland begon in de 12de eeuw. Na de inname van Engeland onder Willem de Veroveraar in 1066, richtten Normandische edellieden hun vizier op vruchtbare landbouwgronden in het oosten en zuiden van Ierland. De oorspronkelijke Keltische bevolking werd verdreven naar het moerassige westen en noorden.
Na de breuk van de Engelse koning Hendrik VIII met de paus, vreesde hij dat katholieke koningen op het Europese vasteland Ierland zouden gebruiken als springplank voor een invasie van Engeland. Daarom gaf hij in 1541 opdracht heel het eiland te veroveren. Dat nam aardig wat tijd in beslag, maar in 1603 gaven de laatste Keltische edellieden zich over aan Hendriks dochter Elisabeth I.
De Engelsen gebruikten ook koloniale tactieken om zich het eiland toe te eigenen. Tienduizenden Engelse en Schotse protestanten werden aangemoedigd zich te vestigen in plantations (‘volksplantingen’). Vooral het noordelijke Ulster – het huidige Noord-Ierland –kreeg daardoor een totaal andere demografie. De oorspronkelijke katholieke bevolking van Ierland werd gediscrimineerd en achtergesteld.
Republiek Engeland 1649
In oktober 1641 kwamen de Ieren in Ulster onder leiding van Felim O’Neill in opstand tegen het Engelse bewind. Ze eisten zelfbestuur onder koning Karel I en het vertrek van Engelse en Schotse kolonisten. De opstand verspreidde zich snel over het eiland. In diverse dorpen en steden – vooral in Ulster – kwam het tot moordpartijen door Ierse rebellen, waarbij waarschijnlijk tot wel vijfduizend protestanten om het leven kwamen.
In Londen was de verontwaardiging groot. Maar als gevolg van de machtsstrijd daar tussen koning Karel I en het Parlement werd er geen leger bijeengebracht – beide partijen vreesden dat het tegen henzelf kon worden ingezet. In plaats daarvan werden individuele protestantse avonturiers door middel van de Adventurer’s Act (1642) aangemoedigd de strijd aan te gaan met de Ierse katholieken, in ruil voor grondgebied dat van Ierse rebellen zou worden afgepakt.
Uiteindelijk bleven alleen delen van Ulster en de stad Dublin behouden voor de Engelsen. Met steun van de bisschoppen riepen de Ierse opstandelingen in mei 1642 de Ierse Katholieke Confederatie uit. De strijd sudderde jarenlang voort. In Engeland ontaardde het politieke machtsconflict ondertussen in een regelrechte burgeroorlog tussen puriteins-protestantse ‘Roundheads’ en koningsgezinde ‘Cavaliers’. Parlementslid Oliver Cromwell ontpopte zich tot succesvolle commandant van het ‘New Model Army’ dat de Roundheads sinds 1645 hadden opgebouwd. In januari 1649 onthoofdden ze Karel I na een showproces en riepen ze een republiek uit. Veel Cavaliers vluchtten nu naar Ierland, waar ze het op een akkoordje gooiden met de Confederatie. In ruil voor Iers zelfbestuur zouden ze samen de strijd aangaan tegen de Roundheads.
Lees verder over Cromwell en het hardvochtige optreden van zijn ‘New Model Army’ in Ierland, in het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Meld je voor donderdag 20 april aan als abonnee of bestel het nummer eind april online.
Delen: