Dronken middeleeuwers echt geen water?

Wanneer je een vluchtige blik werpt op middeleeuwse brieven en kronieken, kom je inderdaad weinig tegen dat erop duidt dat mensen water dronken. Wél lezen we hoe ze zich laafden aan bier en wijn. Maar echt verrassend is dit niet: water is tamelijk smaakloos, en de meeste mensen zullen voorkeur hebben gehad voor andere dranken. Bovendien, en dat is vandaag de dag niet anders, zullen weinig middeleeuwse schrijvers hun gastheer of -vrouw hebben geprezen om de aangeboden beker water. De wijn daarentegen…  

Middeleeuwers schreven dus zelden over hun liefde voor drinkwater. Dat wil echter niet zeggen dat ze vermeden het te drinken. Uit verschillende typen bronnen kunnen we opmaken dat men het wel degelijk vaak nuttigde. Medische teksten en gezondheidshandboeken wezen gedurende de hele periode regelmatig op de voordelen die het drinken van water zou hebben voor de gezondheid, mits het uit een goede bron verkregen was. De 7de-eeuwse Byzantijnse arts Paulus Aegineta bijvoorbeeld, vond dat water eigenlijk in elk dieet goed paste. Belangrijk was wel om te weten dat het beste water geen smaak of geur had, er zuiver uitzag en prettig was om te drinken. Was er aan die voorwaarden voldaan, dan was er geen betere drank denkbaar. Talloze andere auteurs geven nog adviezen over de beste soorten water – regenwater of bronwater – en wanneer dat al dan niet gedronken diende te worden. Liever niet tijdens de zwangerschap, volgens een 15de-eeuwse Italiaanse auteur: daar kwamen maar meisjes van – dan maar beter wijn.

Uit stadsrekeningen en ander archiefstukken blijkt dat steden grote bedragen uitgaven voor de toevoer van goed, vers water. In 13de-eeuws Londen, bijvoorbeeld, werd een systeem van loden pijpen aangelegd om water van bronnen buiten de stadsmuren tot midden in de stad te brengen, waar mensen het gratis mochten gebruiken. Ook de kosten voor reiniging en het onderhoud van het stelsel vinden we terug in de papieren, net als de uitgaven voor de uitbreiding van het systeem in de eeuwen die volgden. Andere middeleeuwse steden ontwikkelden vergelijkbare systemen voor de watertoevoer.
Natuurlijk gebruikten de stedelingen het water niet alleen voor directe consumptie, maar ook om te wassen en voor verschillende ambachten zoals leerlooien en vollen.

Ook in middeleeuwse religieuse teksten gaat het af en toe over drinkwater. Sommige heiligenlevens beschrijven bijvoorbeeld hoe de heilige in kwestie afzag van alcoholische dranken en enkel water dronken, een gebruik dat ook door strengere kloostergemeenschappen werd voorgestaan. Bovendien schreven handboeken over boetedoening vaak voor om bij wijze van straf verfijndere voedingsmiddelen en dranken te ontzeggen. De 11de-eeuwse bisschop Burchard van Worms zag één tot twee weken op water en brood bijvoorbeeld als een goede straf voor godslastering.

Dat water drinken ook als lichte straf voor zondaars kon worden ingezet, getuigt ervan dat het in de middeleeuwen wellicht niet de meest favoriete drank was. Net als wij dronken de middeleeuwers vaak toch liever iets anders. Zoals de 10de-eeuwse benedictijner monnik Ælfric van Eynsham in zijn conversatieboek of Colloquium opmerkte: ‘Bier als het er is, of water, als er geen bier is’.

 

Meer historisch nieuws lees je in het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Meld je uiterlijk maandag 5 juni aan als abonnee of bestel het nummer begin juni online.

 

Dit bericht is gebaseerd op een artikel dat eerder verscheen op medievalists.net