Stadhouder Willem III was een échte Stuart
Hoe kon ‘onze’ Oranjestadhouder Willem III ook koning van Engeland worden? Dat kwam in de eerste plaats door zijn familierelaties, en die zijn wat ingewikkeld. Zijn moeder was een Engelse koningsdochter, hij trouwde met zijn volle nicht en volgde met haar zijn oom – haar vader – op. De draad al kwijt? Hieronder vind je een overzichtelijke stamboom. In nummer 6 van Geschiedenis Magazine lees je meer over deze raadselachtige stadhouder-koning.
Willems nauwe verwantschap aan het Engelse huis Stuart maakten hem van jongs af aan een speelbal in de conflicten tussen Engeland en de Republiek. Op het einde van de Eerste Engelse Oorlog (1652-1654) beloofden de Staten van Holland in de zogenaamde ‘Akte van Seclusie’ aan Oliver Cromwell, de leider van de Engelse republiek, om nooit meer een nakomeling van Willem II tot stadhouder te benoemen. Cromwell had koning Karel I, de schoonvader van Willem II, afgezet en laten onthoofden en was bang dat een Oranjeheerser de Stuarts opnieuw op de troon zou helpen. Met de restauratie van de Engelse monarchie in 1660 werd de Akte van Seclusie herroepen.
De nieuwe Engelse koning Karel II was de broer van Willems moeder. Hij bemoeide zich met de opvoeding van zijn vaderloze neef. Daarop liet raadspensionaris Johan de Witt, de machtigste politicus in de Republiek en aanvoerder van de staatsgezinden, alle pro-Engelse elementen uit de omgeving van de jonge prins verwijderen, en zijn opvoeding tot staatszaak verklaren. Met de afschaffing van het stadhouderschap in zes provincies, leken Willems kansen om ooit leider van de Republiek te worden wel verkeken.
Het rampjaar 1672 veranderde echter alles voor Willem. De Republiek werd aangevallen door de Engelsen, Fransen en de bisschoppen van Münster en Keulen. De nationale catastrofe leidde tot een panisch volksoproer waarbij de Oranjepartij de macht greep: Willem III werd benoemd tot stadhouder van Holland en Zeeland en een orangistische burgerwacht vermoordde Johan en Cornelis de Witt. Toen de opmars van de buitenlandse mogendheden gestopt was, werd Willem in 1674 ook stadhouder van Utrecht, Overijssel en Gelderland, en later nog van Drenthe.
De Franse koning Lodewijk XIV bleef echter uit op gebiedsuitbreiding. Om de Republiek veilig te stellen moest voorkomen worden dat Engeland opnieuw zijn kant zou kiezen. Willem trouwde in 1677 met Maria Stuart: ze was de (protestantse) dochter van de katholieke Engelse koning Jacobus II, die Karel II in 1685 opvolgde. Met zijn pro-katholieke politiek en hang naar een absolute monarchie ondermijnde Jacobus zijn machtsbasis snel. Een uitnodiging van zeven protestantse Engelse leiders aan het adres van Willem en Maria in 1688 gaf de doorslag, maar Willems nauwe verwantschap met de Stuarts hielp zeker ook. Het gaf zijn vertrouweling Hans Willem Bentinck de mogelijkheid Willem in een op Engeland toegesneden pamflettenoffensief te presenteren als een échte Stuart en de logische nieuwe koning.
koning anderen, terwijl hij zelf opbrandt. Oftewel zelfverloochening als vorstelijke deugd.
Met een leger van 21.000 man stak Willem Het Kanaal over. De protestantse officieren uit Jacobus’ leger liepen over naar de stadhouder en de koning verloor de controle over zijn land. Op bevel van Willem trok het Engelse leger in en rond Londen zich terug, waarna Nederlandse troepen de stad maandenlang bezetten. Op 13 februari 1689 aanvaardden Willem en Maria de kronen van Engeland en Ierland, twee maanden later ook die van Schotland.
Je leest meer over de mysterieuze stadhouder-koning Willem III in de zesde editie van Geschiedenis Magazine. Bestel ‘m vanaf begin september online of haal ‘m tegen die tijd in de winkel.
Delen: