Machtsstrijd na de dood van Lenin
Op 21 januari 1924 overleed Lenin, de man die bekendstond als de architect van de Oktoberrevolutie en de ‘leider van het wereldwijde proletariaat’. Hij was 53 en stierf aan de complicaties van drie eerdere beroertes. Na zijn dood, brak er een machtsstrijd uit. Wie wordt zijn opvolger? Hier had Lenin zelf eerder ook nog ideeën over - en nee, Stalin had niet zijn voorkeur.
Vlak voordat Lenin in mei 1922 zijn eerste beroerte kreeg, had hij Jozef Stalin benoemd tot de eerste secretaris-generaal van de Communistische Partij. Gezien de macht die latere secretarissen-generaal hadden, lijkt hij daarmee Lenins gedoodverfde opvolger. Maar de positie was voordat Lenin ziek werd anders. Het ging vooral om een administratieve en uitvoerende functie. Het was het Politbureau, het presidium van de partij, dat plannen maakte en besluiten nam.
Gekibbel in het Kremlin
Stalin was daarnaast weliswaar een onvermoeibare werker, maar hij ontbeerde de inspirerende ideeën en retorische gaven van een politiek leider. Dat gold niet voor zijn voornaamste concurrent binnen de partij, Lev Trotski, die zich tijdens de Russische Burgeroorlog (1917-1922) had ontpopt als het grote organisatietalent van het Rode Leger.
Beide heren konden elkaar niet luchten of zien. Het gekibbel in het Kremlin begon vrijwel direct nadat Lenin noodgedwongen naar een landhuis buiten Moskou moest vertrekken om daar te worden verzorgd. Hij was bezorgd over het lot van de prille Sovjet-Unie. Het land likte nog de wonden van vijf jaar verwoestende burgeroorlog en de nieuwe communistische staat was nog in aanbouw. Een partijscheuring zou fataal kunnen zijn.
Lenins politiek testament
Om dat scenario te voorkomen dicteerde Lenin vanaf december 1922 op zijn ziekbed een politiek testament. Hij suggereerde onder meer om Gosplan, het centrale economische planbureau, meer macht te geven en het aantal leden van het centrale comité van de partij uit te breiden om te voorkomen dat één persoon alle macht naar zich toe kon trekken. Het was Lenins bedoeling dat de tekst zou worden voorgelezen tijdens het eerste partijcongres na zijn dood, zodat iedereen in de Sovjet-Unie kennis kon nemen van zijn ideeën voor de toekomst.
Om het belang van zijn voorstellen te benadrukken, nam Lenin in zijn testament ook zijn partijgenoten de maat. Over ‘kameraad Stalin’ vroeg Lenin zich af of het wel zo’n goed idee was om hem als secretaris-generaal ‘onbeperkte macht’ over het reilen en zeilen binnen de partij te geven, omdat maar zeer de vraag was wat hij er mee zou doen. Hij raadde het partijcongres aan om iemand te benoemen die ‘toleranter, loyaler, beleefder en attenter is tegenover de kameraden, en minder wispelturig’ - wie dat was, schreef hij er niet bij. Niet Trotski, dat was volgens Lenin een kille technocraat die ‘overloopt van zelfvertrouwen’. Ook de mindere goden in het Politbureau, Lev Kamenev, Grigorij Zinovjev en Nikolai Boecharin, kregen onder uit de zak. Welbeschouwd zag Lenin geen enkele waardige opvolger, terwijl hij de potentiële kandidaten eigenschappen verweet die hem zelf ook niet vreemd waren.
Op 21 januari 1924 overleed Lenin. Daarna gebeurde wat Lenin had gevreesd: Stalin greep de macht. Benieuwd hoe dit kon gebeuren? Je leest het in het nieuwste nummer van Geschiedenis Magazine. Meld je uiterlijk 25 januari aan als abonnee, dan krijg je het februarinummer thuisgestuurd. Of bestel het nummer vanaf eind januari online.
Delen: