Katten, bijlen, bilzekruid: 5000 jaar bouwoffers
Een ingemetselde kat, aardewerk onder een steunbalk en voedselresten onder een muur: vanaf ongeveer 3000 v.Chr. tot in de 18de eeuw werden er offers geplaatst wanneer er een nieuw huis werd gebouwd. Archeologen en volkskundigen kennen deze bouwoffers sinds de 19de eeuw. Waarom werden die offers gebracht, en wanneer gebeurde dat? En wat werd er zoal geofferd? Archeoloog Diederick Habermehl zette onlangs de bouwoffers van Nederland op een rij.
Bij bouwoffers moeten we denken aan een bot van een jong gestorven baby onder een drempel, aardewerk onder een steunbalk, een flesje vol hallucinogeen bilzekruid onder een muur, een kat in een holle wand. Het meest kwamen ze voor tijdens de Romeinse periode. In 38 % van de woningen uit die tijd werd een bouwoffer opgespoord (tegen bijvoorbeeld 18 % in de middeleeuwen en 5 % in de nieuwe tijd).
Naar het waarom blijft het gissen. Soms ging het om een rite de passage, het markeren van een nieuwe levensfase: een huis werd met een offer betreden, of verlaten - dan spreken we van een verlatingsoffer. Meer algemeen kunnen we offers beschouwen als rituelen waarbij goederen worden geschonken aan bovenmenselijke wezens of natuurkrachten (bijvoorbeeld ziekteplagen). Voedselresten onder een muur moesten die gunstig stemmen, of vruchtbaarheid voor mens en dier afsmeken. Hoefijzers, katten of antieke bijlen zorgden voor contramagie: bliksem afweren, rampspoed tegengaan of een betovering terugsturen naar de afzender. Om onheil buiten de deur te houden waren kennelijk veel middelen geschikt.
Meer historisch nieuws lees je in het nieuwe nummer van Geschiedenis Magazine. Meld je uiterlijk donderdag 31 augustus aan als abonnee, of bestel het nummer begin september online.
Meer informatie: Gewoon Bijzonder – archeologisch onderzoek naar speciale depositiepraktijken rond huis en erf (neolithicum – nieuwe tijd) (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2022). Het boek is hier te raadplegen.
Delen: