Het Neurenberg-Tribunaal 1945-46: afrekening met het kwaad

Pionierswerk
‘Neurenberg’ was internationaal pionierswerk, in juridisch én in politiek opzicht. De hoofdaanklager, de Amerikaanse rechter Robert H. Jackson, noemde de zaak tegen de leiders van nazi-Duitsland in zijn openingstoespraak van het Tribunaal terecht het allereerst proces waarin misdaden tegen de wereldvrede werden berecht. Daarbij werd onderscheid gemaakt tussen drie deels nieuwe strafbare handelingen: het misdrijf tegen de vrede, oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid - wat we tegenwoordig genocide of volkerenmoord noemen. 

Film: schuld bekennen of ontkennen
Niet alle nazikopstukken stonden terecht in Neurenberg. Adolf Hitler, propagandaminister Joseph Goebbels en Heinrich Himmler, chef van de SS, ontbraken op het appèl aangezien ze zich van het leven hadden beroofd. Anderen waren voortvluchtig. Twintig andere nazileiders werden wel aangeklaagd.

Een klein deel van de rechtszitting is gefilmd. In het fragment hieronder zijn de rechters uit Groot-Brittannië, Amerika, Rusland en Frankrijk verzameld in het Gerechtshof van Neurenberg. 
Na de eerste dag waarop in de 30.000 woorden tellende aanklacht is voorgelezen, opent de president van het gerechtshof, Geoffrey Lawrence, de tweede zittingsdag.

De gedaagden zijn al in de zaal. Een voor een krijgen ze het woord. Ze dienen enkel schuld te bekennen of ontkennen – ‘plead guilty or not guilty’. Achtereenvolgens zien we opperbevelhebber van de Luftwaffe en minister Hermann Göring, nazileider Rudolf Hess, minister van Buitenlandse Zaken Joachim Von Ribbentropp, veldmaarschalk Wilhelm Keitel, minister van Binnenlandse Zaken Wilhelm Frick, antisemitische progapaganda-reus Julius Streicher, Hitlers economisch adviseur Walther Funk, Hitlers geldtovenaar Hjalmar Schacht, admiraal Erich Raeder, nazi jeugdleider Baldur von Shirach, Rijkscommissaris van Nederland Arthur Seyss-Inquart en achterkamer-nazi en bewapeningsbaas Albert Speer.

De voice-over becommentarieert het gedrag van de aangeklaagden. Zo probeert Göring enkele malen – tevergeefs- een verklaring voor te lezen en zien we hem vel na vel volschrijven met suggesties voor zijn raadsman. De nazileider schiet heen en weer tussen regelrechte wanhoop en clownesk gedrag. Hess reageert heel anders. Het verloop van de zitting lijkt weinig effect op hem te hebben. De ‘mentally hazy Hess’ beweerde last te hebben van geheugenverlies. Op één moment, merkt de commentator snedig op, lijkt hij dat echter zelf te vergeten en schiet hij uit zijn rol. Later zou Hess toegeven dat de zogenaamde amnesie uitvlucht was.

Straffen
Het proces tegen de civiele en militaire leiders van het Derde Rijk zou bijna een jaar duren. Op 1 oktober 1946 deed het Internationaal Militair Tribunaal uitspraak. Twaalf van de aangeklaagden kregen de doodstraf: Göring, Ribbentrop, Keitel, Ernst Kaltenbrunner, Alfred Rosenberg, Hans Frank, Frick, Streicher, Fritz Sauckel, Alfred Jodl, Seyss-Inquart en Martin Bormann. Drie werden veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf: Hess, Funk en Raeder. Vier kregen gevangenisstraffen tussen de tien en 20 jaar: Doenitz, Shirach, Speer en Neurath. Drie verdachten werden vrijgesproken: Schacht, Franz von Papen en Hans Fritzsche.
De doodsvonnissen werden voltrokken op 16 oktober 1946, met twee uitzonderingen: Göring had kort voor de executie zelfmoord gepleegd en Bormann, die bij afwezigheid was veroordeeld, was nog steeds vermist. De andere tien anderen werden opgehangen. 

Nadien volgden nog twaalf vervolgprocessen voor een Amerikaans Militair Tribunaal tegen specifieke groepen daders: generaals, leiders in het SS- en politieapparaat, bankiers, artsen, juristen en bestuurders.

Benieuwd naar het artikel van Peter Romijn? Het novembernummer van Geschiedenis Magazine ligt vanaf 13 november in de winkel!