2 februari is Groundhog Day. Maar waar komt dat vandaan?

In de schaduw van de bosmarmot
Op Groundhog Day wordt gevierd dat de winter (hopelijk) bijna voorbij is. De groundhog (bosmarmot) staat centraal op de feestdag. Volgens de folklore zou het dier, dat inderdaad rond deze tijd wakker wordt uit zijn winterslaap, de komst van de lente kunnen voorspellen. Wanneer de groundhog op 2 februari naar buiten komt en zijn eigen schaduw ziet, zou hij terugkeren naar zijn hol en nog even verder slapen. Het heldere, zonnige weer zou namelijk betekenen dat de winter nog niet voorbij is en nog zes weken zal duren. Ziet de groundhog zijn eigen schaduw niet, dan wordt het snel voorjaar. Althans, zo luidt de overlevering.  

Voor veel Amerikanen is Groundhog Day de eerste feestdag tussen de jaarwisseling en Pasen. Het is in feite een vroege viering van de lente. Tegenwoordig heeft het ietwat vreemde feest een hoofdzakelijk seculier karakter, met festiviteiten waarbij bijvoorbeeld standbeelden van bosmarmotten worden gebouwd. Toch werd Groundhog Day en de weerrituelen die er aan ten grondslag liggen, eeuwen lang heel serieus genomen. 

Voorchristelijke tradities  
De geschiedenis van Groundhog Day gaat aanzienlijk verder terug dan de Europese kolonisten die de viering in Noord-Amerika introduceerden. Al in de oudheid schreven mensen magische krachten toe aan dieren die hun gedrag veranderden op belangrijke momenten in de seizoencycli. Zo beschreef de Griekse historicus Plutarchus al hoe dieren met hun superieure zintuigen het weer konden voorspellen. In Ierland zijn zelfs neolithische monumenten gevonden die refereren aan een feestdag, een van de eerste dagen van februari, waarop het begin van de lente werd gevierd. Het voorchristelijke Keltische Imbolc, een traditioneel vruchtbaarheidsfeest dat gepaard ging met veel vuren, kaarsen en een voorjaarsschoonmaak en dat ook nu nog hier en daar wordt gevierd, kwam hier uit voort. Met de komst van het christendom werd de traditie door de kerk geïncorporeerd, en kwam 2 februari bekend te staan als Lichtmis. Op deze dag herdenken katholieken de presentatie van Jezus in de Tempel, waarbij Christus wordt opgedragen aan God. Tegelijk met het katholieke feest bleven in veel Europese landen echter ook de oude traditionele weerrituelen op de dag in gebruik.

Duitse dassen 
Hoewel ze hun twijfels hadden bij de heidense rituelen en het bijgeloof rondom de feestdag, bleven ook onder protestanten veel van de boerenwijsheden over weervoorspellingen gangbaar. Zo hielden Duitse protestanten in de 16de eeuw in de gaten hoe dassen na hun winterslaap uit hun hol kropen. Duitse migranten die in de 17de en 18de eeuw, vanwege de verwoestende Dertigjarige Oorlog, naar Noord-Amerika trokken, en zich als Pennsylvania Dutch in 1683 in Pennsylvania en Ohio vestigden, namen deze traditie mee. Bij gebrek aan dassen in hun nieuwe thuisland, werd de Amerikaanse groundhog het orakeldier. Vanuit het gehucht Punxsutawney (Pennsylvania) groeide de traditie uit tot een waar volksfeest. Nog steeds vindt in Punxsutawney de grootste viering plaats; jaarlijks komen er ruim 40.000 mensen op af.

          

Typisch Amerikaans 
Volgens Amerikaans emeritus-hoogleraar in religieuze folklore Don Yoder is Groundhog Day in de huidige vorm een typisch voorbeeld van hoe een folkloristische traditie is uitgegroeid tot een populaire feestdag die door veel verschillende bevolkingsgroepen aantrekkelijk is. Tegenwoordig wordt in alle 50 staten Groundhog Day gevierd, zij het dat de feestdag in Alaska Marmot Day heet. Veel staten hebben ook hun eigen levende groundhog als een soort mascotte, zoals Punxsutawney Phil uit Pennsylvania en Staten Island Chuck uit New York. Ten slotte hebben diverse films, zoals Groundhog Day met Bill Murray, enorm bijgedragen aan de popularisering van het fenomeen. Dankzij een livestream kunnen ook dit jaar veel Amerikanen zien wat hun groundhog voorspelt.

 

Dit bericht is gebaseerd op The Mythology of America’s Seasonal Holidays (Londen 2020) van Arthur George en Groundhog Day (Mechanicsburg, Pennsylvania 2003) van Don Yoder