Welkom in Fordlandia, Henry Fords modelstad in het oerwoud van Brazilië
Een ordelijke samenleving was het ideaal van de Amerikaanse ondernemer Henry Ford. Hij was begonnen als autofabrikant, ging trekkers produceren en motoren voor vliegtuigen en onderzeeërs en in 1942 ook hele bommenwerpers. Hij wilde het liefst de productie van alle onderdelen in eigen hand hebben en organiseerde zijn industriële imperium volgens strakke lijnen. Hij aarzelde niet om ook zijn arbeiders onderdeel te maken van zijn droom, of ze dit nu wilden of niet. Dit alles kwam samen in het ambitieuze project waarmee hij in 1928 begon. Igor Stuifzand neemt ons mee naar Fordlandia.
Het was een drukte van belang in Madison Square Garden op 9 januari 1928. Journalisten waren vanuit het hele land naar deze evenementenhal in New York afgereisd om een glimp op te vangen van de Model A van de Ford Motor Company. Na negentien jaar ging de deerlijk verouderde Model T eindelijk met pensioen. Meer dan vijftien miljoen exemplaren waren er gemaakt van dit oermodel bijgenaamd de Tin Lizzy.
Henry Ford woonde de introductie van ‘zijn’ nieuwe Model A bij, maar dit was beslist niet vanzelfsprekend. Lang had hij de vernieuwing tegengehouden, ervan overtuigd dat de Tin Lizzy tijdloos was. Maar hij moest wel: in de verkoopstatistieken had General Motors met Chevrolet en Buick inmiddels een riante voorsprong op Ford genomen. Toegeven deed hij dit niet graag. “Ik heb in mijn hele leven nog nooit een fout gemaakt”, zei hij tegen een journalist die vroeg waarom de Model A zo lang op zich had laten wachten.
De dagbladen kopten in grote letters over de Model A maar zwegen over een ander nieuwtje dat Henry Ford zelf veel belangrijker vond. Zijn bedrijf, gevestigd in Dearborn, een voorstad van Detroit (Michigan), was namelijk begonnen met de bouw van de nederzetting Fordlandia op een stuk land in Brazilië genaamd Boa Vista: tienduizend vierkante kilometer aan een zijrivier van de Amazone, de Tapajós. Dit perceel had Ford in 1926 gekocht van de Braziliaanse regering om er een zelfvoorzienende rubberplantage te ontwikkelen.
De keuze voor het Amazonegebied was niet toevallig. Ook al waren Europese koloniale mogendheden erin geslaagd de Hevea brasiliensis op hun plantages in Azië en Afrika te kweken, Brazilië was de bakermat van de rubberboom en gedurende de 19de eeuw was rubber het belangrijkste exportproduct van het land geweest. Braziliaanse rubberbaronnen, niet vies van uitbuiting en slavernij, wisten een ongekende rijkdom te vergaren met de latexverwerking en -handel, maar hadden moeten buigen voor de Europese concurrentie.
Henry Ford investeerde echter niet alleen om de verwachte inkomsten. Voor hem was het veel meer dan een centenkwestie. Hij wilde in Brazilië een perfecte samenleving creëren, geheel naar zijn inzicht. Hoe dat eruitzag lees je in het volgende Geschiedenis Magazine. Meld je voor donderdag 13 oktober aan als abonnee, bestel ‘m half oktober online of haal ‘m dan in de winkel.
Delen: