Teun van de Keuken over nieuwe tv-serie: “Koude Oorlog werkte in elk detail van het leven door”

Nieuwe verhalen
“Je ziet nogal wat programma’s over het verleden die vooral een nostalgisch karakter hebben en die vertellen wat we allemaal al weten”, zegt Van de Keuken. En dat is precies wat hij niet wilde. “Regisseur Jorne Baard en ik zijn nieuwsgierige mensen, die dingen willen ontdekken. We zijn op zoek gegaan naar nieuwe invalshoeken en verhalen die we nog niet kenden.”
 

 

“We hebben vier interessante en belangwekkende verhalen geselecteerd, die je op een andere manier naar het verleden laten kijken en waarmee we de kern van de jaren tachtig proberen te benaderen.” Na de nucleaire spanningen van de Koude Oorlog, gaan de afleveringen over de hongersnood in Afrika, de Vietnamoorlog en de befaamde Olympische Winterspelen van 1984 in het, toen nog, Joegoslavische Sarajevo.

Oost-West-tegenstelling
De Koude Oorlog die alsmaar warm dreigde te worden is weliswaar een bekend onderwerp, maar de verhalen in de aflevering zijn nieuw. Van de Keuken spreekt bijvoorbeeld met twee straaljagerpiloten die werden getraind om atoombommen op de Sovjet-Unie te gooien. Daarnaast gaat een groot deel van de aflevering over een kernbom die onbedoeld op een Spaans strand viel, na een onhandige manoeuvre van twee Amerikaanse vliegtuigen. Het was een van de ernstigste ongelukken met kernwapens in Europa, maar toch weet bijna niemand hiervan af. Het ongeluk gebeurde overigens al in 1966, maar het verhaal was te interessant om niet te vertellen, zegt Van de Keuken.

Het viel Van de Keuken op dat één thema telkens terugkwam. “Welk verhaal we ook maakten, elke keer bleek dat de spanningen tussen Oost en West tot in elk detail van het leven doorwerkten.” Hij noemt de popcultuur als voorbeeld. Een grote rol in de eerste aflevering is weggelegd voor de zomerhit van 1983, Vamos a la Playa van de Italiaan Righeira, die in het Spaans zong in de hoop een groter publiek aan te boren. In de eerste instantie klinkt het als een vrolijk lied, maar ondertussen bezingt de zanger het vallen van een bom op een strand. (Later in de aflevering blijkt overigens dat hij het verhaal uit 1966 niet kende.) Maar, vult Van de Keuken aan, “ook bijvoorbeeld Doe Maar in Nederland en Nena in Duitsland, allerlei hits gingen over het vallen van de bom.”
 

 

Persoonlijke verhalen vormen de rode draad
De kijker wordt telkens aan de hand genomen door een co-presentator, die persoonlijk betrokken is bij het behandelde onderwerp van de aflevering: achtereenvolgens een straaljagerpiloot, een kind onder de evenaar, een Vietnamese bootvluchteling en een Joegoslavische sporter. Daarnaast interviewt Van de Keuken andere betrokkenen. “Aan de hand van die persoonlijke verhalen vertellen we het historische verhaal”, legt hij uit; die vormen de rode draad.

“Het interessante hieraan is dat je ziet hoe verschillende mensen dezelfde gebeurtenissen anders beleefden”, vertelt Van de Keuken. “In de aflevering over de Olympische Spelen in Sarajevo horen we bijvoorbeeld aan de ene kant de Nederlandse sporters. Ze waren zelf vrij negatief over de Spelen. Dat kwam natuurlijk omdat ze zelf niet presteerden, dit waren de Winterspelen waar Nederland nul medailles behaalde, eigenlijk ook al een soort historische prestatie op zich. Maar ze waren er ook van geschrokken hoe armoedig Joegoslavië was. Aan de andere kant spreken we ook Joegoslaviërs van toen. Voor hen waren deze Spelen juist een hoogtepunt. Hun land stond wereldwijd op de kaart en daar waren ze supertrots op.”

“Niet heel lang na de Winterspelen van 1984 viel Joegoslavië uit elkaar en begon de burgeroorlog. Toen werd het Holiday Inn-hotel waar eerder de sporters hadden verbleven, een hotel voor internationale journalisten.” Toen Van de Keuken in Sarajevo was voor de opnames, voelde hij aan alles dat de burgeroorlog er nooit ver weg was. “De gebouwen van de Spelen staan er nog, zoals de bobsleebaan, boven op een berg. Tijdens de burgeroorlog is die baan gebruikt als een soort barrière, van waarachter geschoten werd. De kogelgaten kun je nog steeds zien.” 
 

 

Een connectie maken
Opvallend aan de eerste aflevering was de afwezigheid van de antikernwapendemonstranten. Als je een geschiedenisprogramma maakt en je wilt verhalen van verschillende kanten belichten, is dat een groep waar je eigenlijk niet omheen kunt. Om de herinneringen van de straaljagerpiloten uit te balanceren en voor het volledige verhaal, was het opnemen van deze stemmen wel wenselijk geweest. Toch hebben de programmamakers ervoor gekozen om hen niet aan het woord te laten. “Die verhalen hebben we al heel vaak gehoord”, zegt Van de Keuken. “Het is misschien niet zo dat wij met het programma streven naar een evenwicht in dat opzicht. Het is geen geschiedenisles.”

Eigenlijk kan dat ook niet anders bij een programma dat voor het grootste deel is gebaseerd op persoonlijke verhalen. Herinneringen zijn niet altijd de meest betrouwbare bronnen voor de geschiedenis, omdat ze mettertijd veranderen. De programmamakers gaat het er echter meer om dat kijkers een connectie maken met de geschiedenis en zich kunnen inleven in hoe het leven toentertijd was, legt Van de Keuken uit. “Bij het maken van een programma zijn er twee vragen: hoe kom je tot je kennis en hoe vertel je het verhaal? Die kennis komt uit research en de interviews met de mensen die je ook in de uitzending ziet. Vervolgens dragen zij het verhaal. Voor televisie is dat een goede manier om een geschiedenis te vertellen – we maken natuurlijk ook gewoon televisie.”
 

'Een programma over de jaren tachtig' is de komende vier zondagen te zien om 21.50 uur op NPO 3.