Russen spioneren al in 1950 in Nederland

Al vanaf 1950 is de GROe (net als haar grote broertje de KGB) actief in ons land. Inlichtingenofficieren van de KGB en GROe waren gestationeerd op de Sovjet ambassade, het persbureau TASS en de Sovjet handelsvertegenwoordiging of het kantoor van de Sovjet luchtvaartmaatschappij Aeroflot in Amsterdam. Zij waren als ‘normale’ diplomaten geaccrediteerd bij de Nederlandse overheid. De Russische dienst GROe was vooral geïnteresseerd in wetenschappelijke en industriële geheimen. Daarvoor werd een uitgebreid clandestien programma opgezet om Nederlandse wetenschappers op universiteiten en in het bedrijfsleven te werven als spionnen voor de GROe. Redelijk veel wetenschappers bleken bereid om mee te werken en zij ontvingen daar forse sommen geld voor. De GROe had vooral interesse voor de Nederlandse nucleaire en elektronische industrie. Het Russische wervingsprogramma leek dus te lukken.

Dubbelagenten

Maar wat de GROe niet wist dat de voorloper van de huidige AIVD, de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), op die Russische pogingen had geanticipeerd en veel Nederlandse wetenschappers in kaart had gebracht die mogelijk benaderd zouden worden door de GROe. De BVD nam al in een heel vroeg stadium contact op met vele van die wetenschappers en vroeg hen of zij bereid waren om op het hoogtepunt van de Koude Oorlog mee te werken met de BVD. De meesten waren dat en gingen opzettelijk in op de toenaderingspogingen van de GROe en lieten zich zogenaamd rekruteren als Russische spion. De Nederlanders werden aldus dubbelagent: werkend voor de BVD en de GROe waarbij die laatste dienst uiteraard niets wist van de link met de BVD.
Interessant is dat de GROe allerlei leden van de Communistische Partij Nederland (CPN) gebruikte om te bemiddelen en als tussenpersoon inzette contact te leggen met die wetenschappers. Daarbij zaten Eerste Kamerleden (zoals J. van Santen) en Tweede Kamerleden (zoals Joop Wolf) en andere zeer prominente CPN’ers. De forse bedragen die de GROe betaalde aan de Nederlandse academici en ingenieurs, mochten zij niet zelf houden maar vloeiden naar de kas van de BVD. De Nederlanders verkochten allerlei zogenaamde geheimen aan de GROe die in werkelijkheid niet écht geheim waren of toch wel op korte termijn openbaar gemaakt zouden worden. Maar de GROe trapte erin.

 

 

Een traditie van uitwijzen

Eén Nederlandse dubbelagent, de nucleaire wetenschapper Teun Barendregt, hield dit spel zelfs 10 jaar vol wat uniek te noemen valt. Meestal is de houdbaarheidsdatum van een dubbelagent 3-4 jaar. Bijna alle Russische medewerkers van de GROe die bij deze clandestiene operatie betrokken waren (zoals L.K. Pissarev, Vasili D. Drankov en Pavel Petrov) werden door de BVD gevolgd en geobserveerd. Ook zij konden destijds niet gearresteerd (die bevoegdheid had de BVD en heeft de AIVD nog steeds niet) of vervolgd worden want zij waren officieel werkzaam op de Sovjet ambassade in Den Haag en geaccrediteerd bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Alle GROe medewerkers werden dan ook vroeger of later uitgewezen.
Dit alles speelde zich af in de jaren 50, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Ook in latere jaren ging dit ‘spel’ tussen BVD en de GROe en/of KGB onverdroten door. De BVD trachtte de operaties te verstoren waarop weer medewerkers van Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten werden uitgewezen. Meestal werd dit stil gehouden om de bilaterale diplomatieke relaties tussen de Sovjetunie en Nederland niet te belasten. Daarom is ook moeilijk een schatting te maken hoeveel medewerkers van de KGB en GROe zijn uitgewezen. Maar het zijn er zeker tientallen geweest.

MIVD betrokken

Bij dit ingewikkelde spel van spionage en contraspionage raakte ook geleidelijk de MIVD betrokken en vooral de Afdeling Contra-Inlichtingen en Veiligheid (ACIV) want Russische spionnen proberen ook op kazernes en vliegbases militair interessante inlichtingen te verzamelen. Vorige week werd echter door de MIVD gekozen om de operatie niet stil te houden en kon de MIVD aantonen dat men (net als de AIVD) ‘het spel’ ook zeer goed beheerste. Waar eerdere directeuren van de MIVD van hun eigen minister niet publiekelijk mochten optreden (het hoofd van de AIVD mocht dat bijna altijd wel), keurde de huidige minister van Defensie dit eindelijk wel goed. En dat valt te prijzen: meer openheid over het werk van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten levert alleen maar meer maatschappelijk en politiek vertrouwen, draagvlak en acceptatie op.

Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit artikel? Mail: [email protected]