Radiotoespraken NSB'er Max Blokzijl gevonden op zolder in Breda
Op 6 mei 1945 sloot Max Blokzijl zijn laatste radio-uitzending af met “Wij komen terug, luisteraars!” Drie dagen later werd hij gearresteerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte de NSB’er en hoofd van Afdeling Perswezen verschillende radioprogramma’s als Ik was er zelf bij, Politiek Weekpraatje en Brandende Kwesties. In Breda zijn nu tientallen radioteksten van zijn uitzendingen gevonden, verstopt op zolder.
Max Blokzijl was vanaf 1913 met tussenpozen correspondent in Berlijn voor het Algemeen Handelsblad. Zodoende maakte hij de opkomst van het nationaalsocialisme mee in de jaren ’20 en ’30, en wat hij zag beviel hem wel. Hij werd namelijk – in eerste instantie in het geheim – lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) van Anton Mussert. Pas na de Duitse bezetting kwam hij hier openlijk voor uit. Ondertussen publiceerde Blokzijl wel anonieme stukken in het politieke tijdschrift De Waag.
|
Meer geschiedenis? Meld je aan als abonnee van Geschiedenis Magazine |
Censuur en bureaucratie
De Nederlandse kunst- en cultuurwereld werd tijdens de Tweede Wereldoorlog aan censuur onderworpen. Dit werd gekenmerkt door een – zoals gebruikelijk bij het nationaalsocialistische regime – ingewikkeld bureaucratisch systeem waarbij meerdere instanties bevoegdheden hadden. Vanaf 1941 werd Blokzijl hoofd van ‘Afdeeling Perswezen’ van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten. Een jaar later werd hij ook de leider van het Persgilde. Dit was weer onderdeel van de Nederlandsche Kultuurkamer, een instituut waar alle schrijvers, kunstenaars, journalisten en acteurs zich bij moesten aansluiten als zij hun beroep wilden blijven uitoefenen. Het uiteindelijke doel van al deze instanties was natuurlijk om de Nederlandse samenleving te onderwerpen aan de nazi-ideologie.
Radiomaker
Als radiomaker had Blokzijl echter ook een publieke functie waardoor hij een van de meest bekende nationaalsocialisten werd. In zijn wekelijkse programma Ik was er zelf bij vertelde hij bijvoorbeeld over zijn tijd in Duitsland en over de ‘goede dingen’ die Hitler had gebracht, waarvan de Nederlander misschien niet op de hoogte was door de anti-Duitse propaganda in de periode voor de bezetting.
De radiotoespraken die in Breda zijn gevonden, zijn vooral redes die hij hield in Brandende Kwesties. Ze hebben pakkende koppen als “De feiten zijn de beste voorlichters”, “De vrouw en de Nieuwe Orde” en “Er is geen vuiltje aan de lucht”.
Blokzijl was een goed spreker en zijn succes kwam dan ook doordat hij geen schreeuwerige stereotype propagandapraatjes hield zoals wij kennen van de redevoeringen van nazitopstukken. Hij sprak zijn publiek juist vriendelijk toe en probeerde hen met rationaliteit en humor te beïnvloeden. Uit de vele luisteraarsbrieven die hij ontving blijkt dat zijn radioprogramma’s goed werden beluisterd. Natuurlijk zegt dit niets over zijn populariteit, want hij werd in sommige brieven ook flink uitgescholden.
Inleveringsplicht van de radio’s
Na 1943 nam het aantal luisteraars echter af. Dit had vooral te maken met de inleveringsplicht van radio’s, een maatregel die Nederlanders moest afsnijden van het geallieerde nieuws van de BBC en het bekende Radio Oranje. NSB’ers mochten hun radio’s natuurlijk houden, maar dit was juist niet de doelgroep van Blokzijl. De mensen die aangesloten waren op de draadomroep – waarop alleen Nederlandse zenders te horen waren – kon hij nog bereiken.
Tenlastelegging en straf
Het proces tegen Blokzijl begon op 11 september 1945. Zijn invloed en psychologisch aanvoelingsvermogen blijkt uit de woordkeuze van zijn tenlastelegging. Hij werd er tijdens zijn proces van beschuldigd dat hij “opzettelijk, terwijl Nederland in oorlog was met Duitsland, in het door de vijand bezette Nederlandse gebied in het openbaar, voor een zeer groot gedeelte per radio veelvuldig propaganda heeft gevoerd, gericht op het breken van het geestelijk verzet van het Nederlandse volk tegen de vijand en ontrouw worden van dat volk aan zijn regering en de gemeenschappelijke geallieerde zaak [..]” (uit Het proces Blokzijl).
Zelf stelde Blokzijl dat hij geen propaganda had gemaakt voor Duitsland, maar voor het nationaalsocialisme. Deze verdediging mocht echter niet baten, want op 16 maart 1946 werd hij gefusilleerd.
Bronnen:
Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD), Het Proces Blokzijl, Veen uitgevers, 1989 met voorwoord van directeur RIOD Drs. A.H. Paape (eerder verschenen: Amsterdam, 1946)
Delen: