Petrus Tammens: van boer tot NSB-burgemeester
In 1941 werd hij lid van de NSB, amper een jaar later was hij al burgemeester van Groningen en legde hij lijsten aan van de tegenstanders van het regime. De boer Petrus Tammens (1898-1986) is een beetje een vergeten figuur. Chris Gevers schreef zijn biografie.
Drager van de koninklijke koets
Tammens was in de eerste plaats een rijke Groningse herenboer: hij wilde vooral zijn boerenbedrijf runnen. Voor de oorlog was hij helemaal niet zo’n fanatieke NSB’er. Hij lijkt geen hekel te hebben gehad aan joden, althans de joodse arts Daniël Polak behandelde gewoon zijn zieke vrouw. En hij was erg koningsgezind: als jonge soldaat was hij na de mislukte revolutie in 1918 één van de dragers de koets van Wilhelmina en Juliana, en ook bij de feestelijkheden rond het huwelijk van Juliana en Bernhard hield hij een redevoering.
Bezoekje aan een Duitse graanmagnaat
Veel boeren hadden het moeilijk in de jaren ’20 en ’30. Onder meer de graanprijzen daalden sterk steeds meer veehouders en akkerbouwers leefden in armoede. Tammens was dan ook zeker niet de enige boer die gevoelig was voor radicaal-rechtse ideeën. Bij Provinciale Statenverkiezingen van 1935 wist de NSB vooral in Limburg (11,7%) en Drenthe (11,2%) veel stemmen binnen te halen op het platteland. De nationaalsocialistische verheerlijking van het boerenleven en de heropleving van de Duitse economie en landbouw onder de nazi’s speelden hierin een belangrijke rol.
Dat het relatief goed ging met de Duitse boeren kon Tammens in 1936 met eigen ogen aanschouwen. Hij bezat en auto en reed in 1936 een groepje Groningse boeren naar het gigantische landgoed van graanmagnaat Alfred Toepfer voor een kennismakingsbezoek. Hij moet erg onder de indruk zijn geweest.
Toch was de Groningse herenboer nog geen nazi en geen NSB-lid. Wél was vanwege de collectivisatie van de landbouw en de massamoord op de boeren onder Stalin fel anticommunistisch. Het niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en de Sovjet-Unie, maakte het nazisme voor Tammens onacceptabel. Toen Hitler in 1941 de Sovjet-Unie binnenviel, viel dat bezwaar weg.
Blitzcarrière
Hij werd lid van de NSB en maakte al snel carrière binnen de partij. Tammens was intelligent en had als ‘Groningse adel’ veel aanzien. Hij begon bestuursfuncties te verzamelen en werd onder meer bestuursraad, zoals de gedeputeerden heetten tijdens de bezetting.
Toen het eind 1942 praktisch onmogelijk bleek een goede vervanger te vinden voor de afgezette Oranjegezinde burgemeester Cort van der Linden, werd Tammens gevraagd. Na een aanvankelijke weigering – hij had het al druk genoeg – accepteerde Tammens toch. Gevers vermoedt dat de persoonlijke tussenkomst van Mussert hier uiteindelijk doorslaggevend was. In ieder geval veranderde hij plotseling van gedachten na een ontmoeting met Mussert, en als ‘rechtgeaarde NSB’er’ gehoorzaam je de leider.
Vlijtige nationaalsocialist
Als burgemeester ontpopte Tammens zich tot een fanatieke nationaalsocialist, die de officiële lijn van de beweging volgde. Toen NSB-voorman Feldmeijer hem vroeg lijsten op te stellen van tegenstanders van het regime, noteerde Tammens vlijtig. Bovendien zorgde hij dat ook de burgemeesters van andere Groningse gemeenten namen verstrekten. Zelfs de mensen met wie hij samenwerkte, waren niet veilig. Talloze gijzelaars werden opgepakt en vermoord.
Toen de Geallieerden Groningen naderden, bleef Tammens op zijn post. De vier dagen durende slag om Groningen wachtte hij af in de burgemeesterswoning. Bij de bevrijding arresteerden de Binnenlandse Strijdkrachten hem. Uiteindelijk werd hij veroordeeld tot zeven jaar gevangenis en een boete van 10.000 gulden, een schijntje voor een man met een zijn vermogen.
In het aprilnummer van Geschiedenis Magazine vertelt Koen Vossen hoe boze boeren zich politiek organiseerden tijdens het interbellum en zich gedeeltelijk aansloten bij rechtse partestpartijen en de NSB. Nu in de winkel!
Delen: