Alle boeren op de trekker! Jaren '50 voorlichtingsfilms: wederopbouw-optimisme en 'the American way of life'
Het was rond 1945 op Nederlandse boerderijen nog heel gewoon om een trekpaard voor de ploeg te spannen. De Nederlandse overheid wilde, geïnspireerd door de Amerikanen, dat dit snel zou veranderen. Lezingen, krantenadvertenties, documentaires, speelfilms en zelfs studiereizen naar de VS voor jonge boeren: alles werd uit de kast gehaald om boeren te overtuigen dat het de hoogste tijd was om te investeren in mechanisering. Hoe de trekker ingeburgerd raakte en welke – grote – rol het Marshallplan hierin speelde, lees je in het juni-nummer van Geschiedenis Magazine. Hier bekijk je enkele (gedramatiseerde) voorlichtings- en propagandafilms en luister je naar de ervaringen van de boeren zelf.
Mijn grootvader had trekker, mijn vader had geen trekker…
Het is vlak na de Tweede Wereldoorlog. Het graan staat overrijp op het veld, het lukt de boeren uit een Limburgs dorpje niet de oogst op tijd binnen te halen. Ze zitten in de problemen door het tekort aan arbeiders. Boer Pietersen vindt dat het zo niet langer kan: ze moeten mechaniseren. Na vele uren en glazen bier, weet hij de meeste van zijn buren te overtuigen samen een coöperatie te starten en een trekker te kopen. Alleen boer Jansen doet niet mee: zijn grootvader had het zonder trekker gedaan, zijn vader had het zonder trekker gedaan, hij geeft geen cent. Enkele maanden later komt er, met Marshallsteun, een gloednieuwe trekker uit Amerika. Al snel ontstaat er een wedstrijd tussen boer Jansen en boer Pietersen…
Hoe dat afloopt zie je in de gedramatiseerde voorlichtingsfilm Boer Pietersen schoot in de roos (Ytzen Brusse, 1951) met camerawerk van Bert Haanstra.
Bekijk de voorlichtingsfilm Boer Pietersen schoot in de roos hier
Voorbeelddorpen
In de een minder dramatisch aangezette documentaire over voorbeelddorpen zien we hoe de boeren van het Brabantse buurtschap Kerkhoven (Oisterwijk) en het Friese dorp Rottevalle, eveneens met Marshallhulp, nog aanzienlijk grondiger te werk gaan. Zij beperken zich niet tot de aanschaf van landbouwmachines, maar pakken meteen hun hele dorp aan. Met de inspraak van heel veel deskundigen en talloze vertegenwoordigers van landbouworganisaties, overheid en Amerikaanse geldschieters gaat alles op de schop. Aardappelvelden, grasland, afrasteringen en landwegen; vee, boerderijen, hokken en stallen – alles wordt beoordeeld als primitief, onhygiënische of bedroevend, en alles wordt vernieuwd en verbeterd. Naar Amerikaans model natuurlijk. Een film vol onvervalst jaren vijftig wederopbouwoptimisme.
Naar Amerika!
De Groninger Jacob Mulder was een van de jonge Europese boeren die tussen 1949 en 1951 – deels – op kosten van de Marshallhulp op studiereis gingen naar de Verenigde Staten. In een oud omgebouwd vrachtschip reisde hij samen met 1600 immigranten – en zonder douche – in 11 dagen naar Amerika. Eenmaal aangekomen werkte en woonde Mulder bij verschillende boeren en maakte hij kennis met de grote bedrijven daar, de andere bedrijfsvoering en nieuwe technieken. Er stond wel wat tegenover: eenmaal thuis gaf hij lezingen over zijn ervaringen, zijn nieuwe landbouwkundige kennis en de American way of life. Hier vertelt Mulder - smakelijk - over zijn avonturen.
Bekijk het interview met Jacob Mulder hier
Foto header: Tractor bezig met ploegen na ruilverkaveling bij Boekel, oktober 1951. Foto gespiegeld. (Nationaal Archief).
Delen: