Iedereen had al muntgeld, behalve de Romeinen
We betalen steeds vaker met een bankpas, creditcard of mobiele telefoon. Met de munten en muntjes verdwijnt de ‘oervorm’ van geld uit ons dagelijks leven: duizenden jaren lang was muntgeld immers het meest herkenbare en vanzelfsprekende betaalmiddel. Toch is dat niet altijd zo geweest. Marleen Termeer laat zien hoe de vroege Romeinen worstelden met de introductie en acceptatie van muntgeld en hoe geld en politiek nauw met elkaar zijn vervlochten. Waarom beschikte het Rome van de 5de en 4de eeuw v.Chr. niet over een eigen munt, maar werd die een eeuw later wel ingevoerd? Een blik op de vroegste geschiedenis van het muntgeld plaatst ook de recente opkomst van virtuele valuta, zoals de bitcoin, in een nieuw licht.
‘Laat mij het geld van een land beheren, en het interesseert me niet wie de wetten maakt!’ Dit citaat wordt toegeschreven aan de beroemde bankier Mayer Amschel Rothschild (1744 – 1812), al is het waarschijnlijk apocrief. Het sluit aan bij een wijdverbreid idee: geld en politiek zijn nauw met elkaar verweven. In zijn recente boek Het Belang van Geld geeft de Britse historicus Niall Ferguson tal van voorbeelden, en schrijft hij bovendien een mooie geschiedenis van ons huidige uiterst complexe financiële stelsel. Ferguson wijst erop dat de meeste staten in de geschiedenis hebben geprobeerd de productie van geld te monopoliseren. Pas met de recente introductie van cryptocurrencies zoals de bitcoin wordt er aan deze relatie tussen staat en geld gemorreld. Een blik op de vroegste geschiedenis van het muntgeld kan hier verhelderend werken. Want hoe ver gaat die relatie terug? En hoe vanzelfsprekend is die eigenlijk?
Wat is geld?
De vraag ‘wat is geld?’ is nooit eenvoudig te beantwoorden geweest. In verschillende delen van de wereld en van de geschiedenis kan het antwoord variëren van schelpen of kralen tot een getal op de bank-app op je mobiele telefoon. Om geld te definiëren wordt daarom meestal gewezen op de functies die het vervult: het is een betaal- of ruilmiddel, het kan gebruikt worden om rijkdom op te potten en het is een rekeneenheid waarmee de waarde van verschillende goederen en diensten vergelijkbaar wordt. Toch bestaat er één iconische vorm van geld met een lange geschiedenis: munten.
De oudste bekende munten
De oudste bekende munten werden in de 7de eeuw v.Chr. gemaakt in Lydië, in het huidige Turkije, en onafhankelijk daarvan ontstonden niet veel later ook in China en India de eerste munten. De introductie van muntgeld was een belangrijke historische ontwikkeling: deze vorm van geld is tot op de dag van vandaag in gebruik. Bovendien laten munten vaak duidelijk de inmenging van staten en machthebbers in de productie van geld zien. De munten dragen bijvoorbeeld in de klassiek Griekse wereld vaak het embleem van de polis of stadstaat, en zowel in de Hellenistische koninkrijken als in de Romeinse keizertijd zien we vaak heersers afgebeeld, een praktijk die ook op onze Nederlandse euromunten nog terug te zien is. Doordat de staat op deze manier herkenbaar was op de munt, garandeerde die ook de waarde: het herkenbare embleem werkt als een soort kwaliteitskeurmerk van de munt als geldig betaalmiddel.
Rome begint munten te slaan
Zo’n drie eeuwen nadat de eerste munten in het Mediterrane gebied waren verschenen, begon ook Rome zijn eigen munten te slaan, in de late 4de en 3de eeuw voor Christus. In deze periode breidde Rome zijn macht op het Italische schiereiland sterk uit – het Romeinse Rijk lag nog enkele eeuwen in de toekomst. Waarom gingen de Romeinen juist toen muntgeld slaan? En hoe zag dat Romeinse muntensysteem eruit?
Boetes voor het breken van botten
Voor de introductie van muntgeld bestond er wel degelijk geld in Rome. Halverwege de 5de eeuw v.Chr., niet lang na het verjagen van de laatste koning van Rome en het vestigen van de Republiek, werden er regels opgesteld die bekend staan als de Wetten van de Twaalf Tafelen. In deze wetten worden boetes vastgelegd in vaste eenheden; zo staat op het breken van de botten van een vrij man een boete van 300, terwijl die in het geval van een slaaf wordt gereduceerd tot 150 (Tafel VIII.3). Deze boetes worden uitgedrukt in een standaard gewichtsmaat: de as (1 as is ca. 324 gram). Betaling geschiedde voornamelijk in afgewogen brons.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Dit is een voorproefje. Het volledige artikel is verschenen in Geschiedenis Magazine 7 van 2020.
Abonnee worden?
Delen: