Hoe ingenieur Josef Ganz de Kever verloor
Wanneer er een Volkswagen Kever langsrijdt, roept dat bij de meeste mensen vooral associaties op met de vrijheid van de jaren zestig. Een enkeling zal ook even aan nazi-Duitsland denken; de auto kwam immers in 1938 op de markt, gemaakt in opdracht van Hitler. Bijna niemand zal echter stilstaan bij de Joodse auto-ingenieur Josef Ganz. De documentaire Ganz: How I Lost My Beetle, 4 februari om 22.25 op NPO 2, vertelt het levensverhaal van de man wiens ontwerpen en ideeën leidden tot de uitvinding van de Volkswagen Kever, maar die uiteindelijk alles kwijtraakte. Wie was Josef Ganz?
Ganz (1898-1967) werd geboren in Budapest, maar verhuisde in 1916 met zijn familie naar Duitsland. Daar nam hij tijdens de Eerste Wereldoorlog vrijwillig dienst bij de Duitse marine. Na de oorlog in 1918 pakte hij zijn studie werktuigbouwkunde weer op. Nog als student, in 1923, maakte Ganz zijn eerste schetsen voor een auto voor de massa: een kleine, lichte auto.
Voorlopig ontbrak het hem echter aan het geld om een prototype te bouwen en leefde Ganz vooral van de journalistiek: hij schreef ironische, kritische stukken over de bestaande zware, onveilige ouderwetse auto’s en de gevestigde autoproducenten. In samenwerking met de Duitse motorfietsfabriekant Ardie bouwde hij in 1930 een eerste prototype van een kleine auto voor het gewone volk, de Ardie-Ganz, een tweede werd gemaakt bij de fabrikant Adler in 1931 en kreeg de bijmaam Maïkäfer. Het nieuws over de prototypes verspreidde zich snel in de industrie en Ganz werd aangesteld als adviseur-ingenieur bij Daimler-Benz en BMW.
Het eerste bedrijf dat een auto bouwde op basis van de vele patenten van Ganz was de Standard Fahrzeugfabrik: in februari 1933 werd het resultaat, de Standard Superior, tentoongesteld op de Internationale Auto- und Motorradausstellung (IAMA) in Berlijn. Daar zag Hitler, die net Rijkskanselier was geworden, de auto: hij was onder de indruk van het ontwerp en de lage verkoopprijs, van 1.590 Rijksmark.
Onder de nieuwe nazistische regering was de Joodse Ganz echter niet langer veilig. In mei 1933 werd hij gearresteerd door de Gestapo; vijanden uit de auto-industrie hadden hem valselijk beschuldigd van afpersing. Hij werd uiteindelijk weer vrijgelaten en ontvluchtte Duitsland in juni 1934. Diezelfde maand gaf Hitler de opdracht aan Ferdinand Porsche om een voor de verkoopprijs van 1000 Rijksmark een auto te ontwerpen voor de massaproductie.
Ganz vestigde zich in Zwitserland. Na de oorlog werkte hij in Frankrijk nog aan een nieuwe kleine auto, maar hij kon niet meer concurreren met Volkswagen. In 1951 emigreerde hij naar Australië, waar hij nog enkele jaren voor General Motors werkte. Hij stierf in Melbourne.
Met de documentaire Ganz: How I Lost My Beetle probeert probeert journalist en Ganz’ biograaf Paul Schilperoord samen met familieleden de nalatenschap van Jozef Ganz bekendheid te geven, en letterlijk weer op de weg te krijgen. De documentaire wordt uitgezonden op 4 februari 2020, 22.25 op NPO 2.
Ganz: How I Lost My Beetle; Regie: Suzanne Raes; Productie: Submarine in coproductie met NTR, Lichtblik Film en WDR
Delen: