Hoe helpt wijn bij het onderzoek naar klimaatgeschiedenis?

Paleoklimatologen bestuderen de geschiedenis van het klimaat onder meer aan de hand van sedimentslagen in de bodem, ijsafzettingen en fossielen. Ook de jaarringen van bomen kunnen inzicht bieden in temperatuurschommelingen van de afgelopen eeuwen. Veel oude bomen in de meer dicht bewoonde regio’s van Europa zijn echter inmiddels omgehakt. Mede daardoor ontstaan hiaten in onze kennis over het klimaat in het verleden. De oogstdata van onder andere druiven - voor het maken van wijn - kunnen gebruikt worden om deze gaten te dichten.

De oogstdata van druiven
De historicus Emmanuel Le Roy Ladurie, auteur van de beroemde microgeschiedenis Montaillou, merkte in de jaren '60 van de vorige eeuw al op dat de datum van druivenoogsten waardevolle aanwijzingen bieden om een beeld te krijgen van temperatuurschommelingen in het verleden. Als het een warm jaar was geweest, dan werden de druiven eerder geplukt. Was het een koelere zomer, dan werden de druiven pas later in het jaar geoogst. In de meeste wijnbouwgebieden bepaalde het lokale bestuur de dag waarop de oogst plaatsvond. Een deel van deze historische oogstdata is bewaard gebleven in registers.

Enkele jaren terug doken klimaatwetenschappers, onder wie paleoklimatoloog Stefan Brönnimann en klimaathistoricus Christian Pfister van de Universiteit van Bern, in de archieven van wijnkelders en kloosters in de Bourgogne. Hier zochten zij naar zulke historische verslagen van de jaarlijkse druivenoogst, vanaf de veertiende eeuw tot nu. De data van de druivenoogsten weerspiegelden onder andere de snelle opwarming vanaf het jaar 1988, merkten de onderzoekers op.

Hoe zoeter, hoe warmer
Naast de datum van de druivenoogst, besloot de groep klimaatwetenschappers recentelijk ook om een andere eigenschap van wijn onder de loep te nemen: de zoetheid van de druivensap voor de vergisting. Na het oogsten en pletten van de druiven, ontstaat er most (vinum mustum): dit zijn gekneusde maar nog niet vergiste druiven. De most werd vroeger eerst geproefd. Deze fijnproevers noteerden vervolgens hoe zoet het goedje was. De zoetheid van most is een waardevolle indicator voor de temperatuur in de zomer: hogere temperaturen leiden namelijk tot een hoger suikergehalte. De klimaatwetenschappers doken opnieuw in de archieven, maar dit keer zochten zij naar verslagen van deze suikerwaardes in tien wijngebieden, verspreid over Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Luxemburg.

De klimaatonderzoekers ontdekten een variatie in suikergehaltes per locatie. Dit biedt waardevolle inzichten in de lokale temperatuurverschillen binnen Europa gedurende de afgelopen 600 jaar. Het suikergehalte biedt ook inzicht in de opwarming van de planeet. Vanaf eind jaren ‘80 van de vorige eeuw waren deze suikerwaardes namelijk flink toegenomen. Dit komt overeen met snelle temperatuurstijgingen in de afgelopen decennia als gevolg van klimaatverandering.

Verder onderzoek
Het onderzoek naar suikerwaardes laat zien hoe informatief zulke nieuwe invalshoeken kunnen zijn bij het reconstrueren van de klimaatgeschiedenis. Wel merkten de onderzoekers op dat in sommige gevallen de gevonden resultaten niet volledig overeenkwamen met de bekende klimaatschommelingen uit het verleden. Dit kon nog niet altijd verklaard worden. In toekomstig onderzoek zullen de nieuwe wijngegevens daarom ook in andere klimaatmodellen worden geplaatst. Zo krijgen we langzamerhand een steeds completer beeld van het klimaatverleden van Europa.

Afbeelding in de header: Der erste Schluck, schilderij van Eduard von Grützner uit 1883. (Afbeelding: via Wikimedia Commons).