‘Hitler de kindervriend'
Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Dit was in het Derde Rijk niet anders. Maar hoe maak je van kleuters goede nazi’s? Het middel bij uitstek was propaganda. Niets was te gek en met de waarheid werd het niet zo nauw genomen. In Hitlers jongste hoop. Nazipropaganda voor de jeugd onderzocht Gerard Groeneveld hoe Hitler kinderen tot kindsoldaten en jeugd tot Hitlerjugend opvoedde.
De jongsten werden vooral bestookt met beelden. Kleurrijke plaatjes waarmee de harten en hoofden van de Duitse kinderen werden warmgemaakt voor Führer, volk en vaderland. Die keuze voor beelden was geen willekeurige. Hitler zelf had het belang al jaren voor zijn machtsovername in Mein Kampf genoteerd: ‘Het beeld brengt de mens veel beknopter - ik zou bijna willen zeggen met één klap - kennis over, die hij door geschreven teksten pas na langdurig lezen had verworven.’ Daarbij dacht hij aan volwassenen, maar de kleinste Duitsers konden nog niet lezen en schrijven.
Bruine opvoeding
Duitse kinderen leerden sinds de 17de eeuw lezen en schrijven uit een Fibel, een geïllustreerd boek met verhaaltjes in simpele bewoordingen. Sinds de stichting van het Tweede Keizerrijk in 1871 had de staat de verantwoordelijkheid voor het onderwijs en zien we politieke motieven opduiken in de Fibeln, zoals liefde voor keizer en vaderland. Omdat eenduidige instructies voor een ideale Fibel ontbraken, handelden de samenstellers en uitgevers naar de geest van de tijd; de boekjes vertoonden eind 19de eeuw bijvoorbeeld duidelijke tekenen van militarisme. Na Hitlers machtsovername in 1933 zetten de nationaalsocialisten de schoolboekjes echter op tot dan toe ongekende schaal in voor de gewenste bruine opvoeding. In Fibeln uit de jaren ’30 en ’40 domineert dan ook de nieuwe geest die over Duitsland was gekomen.
Naziwaarden
De richtlijnen voor de opvoeding die in de illustraties waren verwerkt, waren afgeleid van door de nazi’s gekoesterde waarden als eer, offerbereidheid, kameraadschap en trouw aan Führer en vaderland. Alleen zo konden de zesjarige jongens en meisjes uitgroeien tot waardevolle leden van de Duitse volksgemeenschap, tot modelburgers van het Derde Rijk.
Het was aan de grafische kunstenaars om zo fraai en verleidelijk mogelijke plaatjes af te leveren. De Fibel-illustratoren hielden rekening met de leefomgeving van de kinderen: zij moesten de typische kenmerken van de eigen stad of streek én de moderne tijd in de plaatjes kunnen herkennen. Zo konden ze de veronderstelde verbondenheid van bloed en bodem aanleren. Dit betekende dat kinderen in Berlijn andere plaatjes voorgeschoteld kregen dan hun leeftijdgenootjes in Beieren, in het Rijnland of in de Pfalz.
Führercultus
Onvermijdelijk was natuurlijk een afbeelding van Adolf Hitler. De lesboekjes leverden daarmee een belangrijke bijdrage aan de Führercultus. Duitslands grote leider werd uiteraard afgebeeld als staatsman, maar ook als dierenvriend en vooral als betrouwbare en benaderbare kindervriend, een aardige, vriendelijke oom. Dat was precies de bedoeling, want alle Duitse kinderen moesten van hun Führer houden. Een versje uit het ABC-boekje Hand in Hand fürs Vaterland (1935) laat dat goed zien: ‘Mein Führer’, spreekt een kind. ‘Ik ken u goed en ik houd van u, zoals ik van vader en moeder houd. Ik wil u altijd gehoorzamen, zoals vader en moeder. En als ik eenmaal groot ben, dan help ik u, zoals vader en moeder, en u zult zich in mij verheugen, zoals vader en moeder!’ Het klonk als een eed van trouw en gehoorzaamheid, verpakt in een ogenschijnlijk onschuldig kinderrijmpje.
Lees in ons februarinummer hoe de nazi’s antisemitisme, militarisme en patriottisme op een ‘kindvriendelijke’ manier verpakten. Vanaf 28 februari in de boekhandel. Geschiedenis Magazine thuis ontvangen? Dat kan heel voordelig: 1 jaar Geschiedenis Magazine van 1 jaar (8 nrs) van € 67,50 voor slechts € 38,95 én cadeaus.
Delen: