Het geheim van de gids | Thuiseditie

Met een filmploegje loop ik door de zalen van het Centraal Museum in Utrecht. Onze voetstappen galmen vreemd na in de compleet verlaten ruimtes. Het is zaterdagochtend en we zijn op missie: we nemen een korte rondleiding op om scholieren die op het moment dat ik dit schrijf niet naar school en ook niet naar museumles kunnen, tips te geven om zelf thuis toch iets met de collectie te kunnen doen. Het is een van de creatieve manieren die musea hebben gevonden om hun deuren tijdens de ‘lockdown’ virtueel te openen. In deze speciale aflevering van Het Geheim van de Gids doe ik daar een greep uit.

Thuismuseum 
Daags na het bericht op 15 maart dat musea voorlopig geen bezoekers mochten ontvangen, schoten al de eerste online-initiatieven als paddenstoelen uit de grond. Een onhandig vloggende, maar enthousiaste conservator belichtte in het ene museum enkele topstukken voor de kijkers, terwijl in andere de al bestaande audiotours gratis te beluisteren werden aangeboden. Binnen een week ging het professioneler toe, met een specifiek deel van de museumwebsite ingericht als ‘thuismuseum’, waaraan op gezette tijden nieuw materiaal wordt toegevoegd. Deze thuismusea maken flink gebruik van sociale media. Het publiek kan bijvoorbeeld een app downloaden om de vaste collectie in groot detail te bekijken, zoals Second Canvas van het Mauritshuis, waardoor je nu ineens een gedetailleerd schilderij als Het aardse paradijs - een coproductie van Jan Bruegel de Oude en Peter Paul Rubens - dat in het museum moeilijk te zien kan zijn, nu helemaal voor jezelf hebt om te onderzoeken. Elders kun je via Instagram of Facebook live een rondleiding door een tentoonstelling volgen, resultaten van creatieve opdrachten delen en fraaie plaatjes van collectiestukken zien. Ook kun je je stem uitbrengen op het schilderij dat de conservator voor het volgende minicollege zal bespreken. Zo is er toch nog iets van interactie mogelijk. 
Hoe proberen de musea hun digitale bezoekers bezig te houden? Vanwege het overzicht onderscheid ik vijf categorieën: meekijken, rondwandelen, lezen, luisteren en doen. 

1 MEEKIJKEN 
Natuurlijk ben ik er als rondleider van overtuigd dat geen filmpje op kan tegen de sensatie van het écht oog in oog staan met een kunstwerk en er live over in gesprek gaan. Toch bieden diverse musea een meer dan acceptabel alternatief. Een pareltje is bijvoorbeeld de digitale tour in het Noordbrabants Museum; theatermaker Lucas de Man loodst de kijker er in een klein halfuur doorheen. Ontspannen loopt hij door de zalen, wijst ons op een aantal meesterwerken en komt onderweg ‘toevallig’ medewerkers tegen, die hem meer vertellen over het gebouw, een tentoonstelling of een specifieke kunstenaar. Te vinden via: hetnoordbrabantsmuseum.nl/tour. Op de website thuismuseum.nl nemen cultuurvloggers en historici je in rondleidingen van ongeveer een kwartier mee door (net geopende) tentoonstellingen en museumcollecties. Van de Hermitage Amsterdam tot en met het Onderwijsmuseum in Dordrecht en van een architectuurwandeling rond het Eye Filmmuseum tot en met een tour door een tentoonstelling in het Joods Historisch Museum. De website biedt de optie om de kosten van een museumkaartje te doneren als je een rondleiding hebt gevolgd.

 

 

Wil je een meer exclusieve, persoonlijke tour? Dat kan bijvoorbeeld bij Museum Het Schip, dat exposities maakt over de Amsterdamse School, modelwoningen in die stijl onderhoudt en zelf is gehuisvest in een toonbeeld van die architectuurstroming. Hier was begin maart de tentoonstelling ‘Bruno Taut: de fantasie voorbij’ geopend. Centraal staat de Duitse architect die begin 20ste eeuw baanbrekende, bontgekleurde arbeiderswijken in onder andere Berlijn bouwde die inmiddels op de UNESCO Werelderfgoedlijst staan. Wie nu een ticket boekt krijgt op het gereserveerde tijdstip een privérondleiding door een gids via Whatsapp, Facetime of Skype. Boeken kan via hetschip.nl/bezoekers/activiteiten/priverondleiding-bruno-taut-de-fantasie-voorbij.

2 RONDWANDELEN 
Het voordeel van een regulier museumbezoek is natuurlijk ook dat je zelf kan bepalen hoe lang je blijft kijken naar dat ene meesterwerk, of juist een zaal of een tentoonstelling overslaat. Nu bieden een aantal musea online eenzelfde optie. Op je gemak wandel je bijvoorbeeld door de Eregalerij van het Rijksmuseum, kijkt eens naar links en rechts, loopt naar een werk toe en luistert naar de bijbehorende audiofragmenten, waarbij wordt ingezoomd op het gedeelte waar over gesproken wordt. Ik kijk weer op een andere manier naar een mij al lang bekend kunstwerk als Het vrolijke huisgezin van Jan Steen. Ik weet nu bijvoorbeeld dat een doedelzak in de 17de eeuw een instrument van dwazen was, en dat Steen ‘m hier - vol zelfspot - eigenhandig bespeelt. Breng een virtueel bezoekje aan deze topstukken via: rijksmuseum.nl/nl/ontdek-meesterwerken. 

Ook door het Teylers Museum kun je eindeloos ronddwalen door op witte pijlen te klikken, en dan verzeild raken in, zeg, de Eerste en Tweede Fossielenzaal, waar je via een informatieknop een korte tour kunt volgen van een van de collectiemedewerkers. Vergeet vooral niet om het beeld bij dit bezoek op full screen te zetten, om geen detail te hoeven missen: teylersmuseum.nl/nl/bezoek-het-museum/wat-is-er-te-zien-en-te-doen/bezoek-teylers-virtueel 

De Volkskrant tot slot maakt zes tijdelijke - vooral kunst(historische) - exposities online toegankelijk via: volkskrant.nl/kijkverder/2020/tijdelijkgesloten. In dit ‘noodmuseum’ figureert onder andere landschapsschilder Lucas Gassel van Helmond (Stedelijk Museum Helmond) en de surrealistische schilder Joop Moesman (Centraal Museum Utrecht). Via aanklikbare stippen langs de tentoonstellingsmuren kom je meer te weten over de sleutelwerken van de expositie. 

3 LEZEN 
Genoeg van al het bewegende beeld en de bijbehorende audiofragmenten? Er is ook plaats voor rustiger aandacht in de thuismusea. Zo publiceert het tijdelijke ‘Scheepvaartmuseum Voor Pampus’ (de titel alleen al verdient applaus) lezenswaardige geschiedenisverhalen, die alles te maken hebben met de al geplande tentoonstelling Strijd om het IJs. Vooral de longread - prachtig geïllustreerd met archiefbeelden - over de Nederlandse walvisvaart spreekt tot de verbeelding. Te vinden via: hetscheepvaartmuseum.nl/doen/tentoonstellingen/strijd-om-het-ijs-rijzend-water/verhalen.

 

 

Al ver voor Covid-19 museumbezoek belemmerde, verzamelde het Limburgs Museum bijzondere verhalen over historische figuren uit de eigen provincie. Een groeiende collectie boeiende biografieën (van Chriet Titulaer tot Jan van Cleef) ontsluit de geschiedenis van onze zuidelijkste landgenoten via limburgsmuseum.nl/nl/ontdek/verhalensite. Ook het Literatuurmuseum brengt biografieën. Zelf noemen ze hun sprankelende levensverhalen van schrijvers ‘online tentoonstellingen’, en daar is geen woord aan gelogen. Fraai zijn ze vormgegeven, tekst wordt ondersteund door beeldende tijdlijnen, oude foto’s en tekstfragmenten uit gepubliceerd werk en persoonlijke correspondentie: literatuurmuseum.nl/verhalen

4 LUISTEREN 
De podcast was al niet meer weg te denken uit de hedendaagse cultuursector, en blijkt ook in deze crisisperiode een inspiratiebron. Audiotours worden omgedoopt tot podcast, zoals bijvoorbeeld bij het Catharijneconvent, waar in korte luisterfragmenten bijzondere objecten zoals de middeleeuwse Lebuïnuskelk worden besproken: catharijneconvent.nl/tentoonstellingen/museum-aan-huis/. Bij het Mauritshuis kun je behalve de al genoemde minicolleges en rondleidingen via Youtube ook een eigenzinnig, muzikaal project volgen. Een aantal muzikanten is uitgedaagd om bij een historisch meesterwerk uit de collectie een eigen lied te schrijven. Zo worden verschillende kunstvormen en -tijden met elkaar verbonden. Zie: mauritshuis.nl/nl-nl/verdiep/de-collectie/bekijk-het-mauritshuis-met-je-oren/ 

Tot slot heeft het Kunstmuseum in Den Haag een aantal audiotours van huidige en oude tentoonstellingen online gezet, waar je op een nieuwe manier leert kijken naar werken van onder andere Breitner, Israels, Mondriaan en Monet; zie kunstmuseum.nl/nl/museum/nieuws/de-kunstmuseum-audiotour-app

5 DOEN 
Verschillende musea prikkelen de bezoekers om eens iets anders te doen dan louter kijken of lezen. Zo komt het Groninger Museum iedere week met een nieuwe opdracht die iets te maken heeft met een kunstwerk of voorwerp uit het museum. Foto’s van de creaties kunnen worden ingestuurd en wekelijks worden er winnaars aangewezen. Een van de eerste opdrachten had te maken met 75 jaar vrijheid: maak je eigen ontwerp voor een ‘bevrijdingsrok’ - dit als herinnering aan de duizenden Nederlandse dames die in reactie op een oproep van Mies Boissevain kort na de oorlog een rok in elkaar zetten van lapjes die ze nog hadden; er moesten persoonlijke herinneringen op komen en de datum 5 mei 1945. Houd deze pagina in de gaten voor meer opdrachten: groningermuseum.nl/bezoek/activiteiten/quarantaine-doe-tips 

Ook ‘hands on’ is een idee van het Drents Museum. Onderdeel van de vaste collectie is een compleet ingerichte woning van een voorname familie uit de 18de eeuw. Wat aten zij zoal? Probeer de historische recepten die het museum nu op de website heeft gezet: drentsmuseum.nl/nl/quarantaine-vermaak/koken-met-het-drents-museum 

Museum Gouda probeert de moed erin te houden: het daagt uit tot het maken van een hoopvol kunstwerk in deze ontwrichtende tijden. Via de website is een sjabloon te downloaden van een leeg vel, dat alleen in het midden wordt onderbroken door een rechte lijn en een zwart rondje: jouw stip aan de horizon. De kunstwerken - een prachtig egodocument voor toekomstige historici die deze crisis willen onderzoeken - worden verzameld en uiteindelijk in het museum als een soort gesamtkunstwerk getoond. Lees er hier meer over: museumgouda.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/32/stip-op-de-horizon. 

Onthouden
Tot slot mag een oproep van het Haags Historisch Museum hier niet ontbreken. Dat denkt alvast na over de vraag hoe het later aan nieuwe generaties bezoekers kan laten zien, wat de coronacrisis voor de inwoners van de stad betekend heeft. Het museum verzamelt foto’s, voorwerpen en filmpjes die deze impact tonen. Een selectie wordt opgenomen in de collectie van het museum, en daarvoor kunnen de burgers zelf materiaal aandragen. Ook nu, en misschien wel juist in deze tijden waarin we niet naar het museum mogen, kunnen we erbij stilstaan dat geschiedschrijving niets anders is dan de manier waarop we zelf de geschiedenis meemaken, onthouden en bewaren.