Hastings en Vlaardingen: bloedvergieten op tapijt

Voortborduren op veldslagen
Op 29 juli 1018 vond er in het kleine gehuchtje Flaridingun een slag plaats met een verrassende uitkomst. De imposante krijgsmacht van de Duitse keizer werd verslagen door het bescheiden legertje van Dirk III, graaf van West-Frisia, zoals het huidige Noord- en Zuid-Holland toen heetten. Hoe had het zover kunnen komen?

Een paar jaar eerder had graaf Dirk III zich gevestigd in Vlaardingen, dat zich bevond in het Duitse keizerrijk van Hendrik II. Hij stichtte er een burcht en hief tol op de belangrijke handelsroute tussen Engeland en Tiel. Dit zinde de Duitse keizer niet. Hij stuurde een vloot naar Vlaardingen. Maar zijn soldaten waren te zwaarbewapend en het Vlaardingse land was drassiger dan gedacht. De troepen van de graaf gebruikten dit in hun voordeel: ze hakten hun tegenstanders in de pan. Volgens sommigen is deze overwinning het begin van het graafschap Holland, met Dirk III als stichter.

 

Een kleine vijftig jaar later vond er nog een slag plaats die op een tapijt is vereeuwigd. De Normandische koning Willem I en de Angelsaksische vorst Harold II vochten in 1066 bij Hastings de daarnaar vernoemde slag uit. Willem won, werd de eerste Normandische koning van Engeland en ging de geschiedenisboeken in als Willem de Veroveraar. Zoals de Slag bij Vlaardingen bepalend was voor het verloop van de geschiedenis van Nederland, werd ook de Slag bij Hastings een sleutelmoment in de Engelse staatsvorming.

Onbekende motieven
Om deze belangrijke gebeurtenissen niet te vergeten, werden ze vastgelegd op een groot wandtapijt. Maar het moment waarop naald en draad werden gepakt verschilde nogal. De Slag bij Hastings, werd vrijwel meteen vereeuwigd: het tapijt van Bayeux was in 1068 al klaar. Vlaardingen moest aanzienlijk langer wachten. Pas tijdens de duizendjarige herdenking van de slag ontstond het idee om de slag te vereeuwigen op tapijt: de glorieuze overwinning verdiende een permanente herinnering.

 

Het is niet zeker met welke motieven het Tapijt van Bayeux werd vervaardigd. Misschien was het net als in Vlaardingen de bedoeling om de overwinning vast te leggen voor het nageslacht. Dat is aannemelijk wanneer Odo, de halfbroer van Willem de Veroveraar, de opdrachtgever was. Maar dat weten we niet zeker. Ook Willem zelf kan het tapijt besteld hebben. In dat geval moest het kleed mogelijk de Normandische invasie van Engeland rechtvaardigen. Een derde theorie is dat Eustaas II van Boulogne het tapijt heeft laten vervaardigen. Hij werd verslagen toen hij een kasteel op Odo wilde veroveren en liet het tapijt wellicht borduren als handreiking naar de Normandiërs.

Fabeldieren en kometen
Een laatste theorie is dat de borduursters van het Tapijt van Bayeux stiekem geheime boodschappen in het kleed hebben verwerkt die ons informatie kunnen geven over de opdrachtgever. In de bovenrand zijn namelijk gekke figuurtjes en fabeldieren te zien. Van sommige van deze voorstellingen kennen we de betekenis, en zetten ze de afbeeldingen op het tapijt in een nieuw licht. Zo zijn er meerdere vossen en een kraaien op het wandkleed te vinden. De fabel luidt dat de slimme vos met een list de kraai van zijn kaas wist te beroven. Wie weet staan deze twee dieren wel voor de hoofdpersonen in de slag.

 

Ook op het Vlaardingse tapijt zijn in de bovenbalk fabeldieren te vinden. Maar er staat ook iets anders tussen. In de rechterbovenhoek van het tapijt pronkt een komeet. Volgens de overlevering zagen de soldaten dit hemellichaam vlak voor de slag aan de hemel verschijnen. Op het Normandische tapijt is tevens een komeet te vinden. Hier gaat het waarschijnlijk om de komeet Halley, een periodieke komeet die eens in de 75 jaar te zien is. De Engelse soldaten waren daar in 1066 getuige van en schrokken behoorlijk: kometen werden namelijk gezien als voorteken van onheil. Dat ze niet veel later de slag verloren, was dus eigenlijk geen verrassing.

Paardenbenen
De opdrachtgever van het Tapijt van Bayeux is dus een mysterie. Over het vervaardigen van het tapijt is gelukkig meer bekend. Hoe werd zo’n gigantisch tapijt eigenlijk gemaakt, duizend jaar geleden? Er werd geborduurd met schapenwol op een vlaslinnen ondergrond. Nauwkeurige handwerklieden werkten maandenlang aan de verbeelding van de historische gebeurtenis. Ze gebruikten een speciale steek, die later de ‘Bayeuxsteek’ is gaan heten. De Vlaardingers hebben geprobeerd deze oude technieken zoveel mogelijk te volgen. Toch hebben ze hier en daar wat moderne aanpassingen gedaan. Zo hebben ze een lichtbak gebruikt voor het tekenen van de afbeeldingen op de linnen ondergrond en is er geborduurd met moderne wol op Italiaans linnen.

Ook de grootte van het tapijt is aangepast. Waar het Tapijt van Bayeux zeventig meter lang is, bestaat de Vlaardingse variant uit vijf kleden van elk één meter lang die met tussenstukken samen zes meter tellen. Toch proberen de Vlaardingen hun voorgangers zo veel mogelijk te volgen. Kijk maar naar de benen van de paarden: net als op het Normandische tapijt hebben die verschillende kleuren. Een destijds moderne techniek om diepte te creëren en orde te scheppen in de wirwar van paardenbenen.