Geschiedenis Magazine LIVE 2019

Hoofdredacteur Marianne Mooijweer opende de dag rond half elf, waarna historica Francis Boer de presentatie van haar overnam. Natuurlijk vertelde zij eerst iets over de locatie van onze LIVE-dag: het Spoorwegmuseum, een 19de-eeuws station dat na de oorlog zijn functie verloor. Daarna introduceerde zij de sprekers en onderwerpen met interessante en soms persoonlijke vragen. De eerste vraag: Toen het nog oorlog met Spanje was, hebben Nederlanders gespioneerd om informatie in te winnen over zeeroutes naar de Oost. Waar hebben ze dat gedaan? In Madrid of in Lissabon? De lezing die ze zo inleidde zou gaan over geheimhouding in de vroege geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, een onderwerp waar historica Djoeke van Netten alles over weet. Het antwoord op de vraag was overigens Lissabon.

 

Echte secreten 

De VOC was niet voor niets zo machtig op zee: ze hadden strenge regels voor informatieverspreiding. Die geheimen heetten ‘secreten’. Wat moeten we ons hierbij voorstellen? Volgens Djoeke van Netten ging het om documenten waarin exclusieve informatie werd vastgelegd. De verspreiding van zulke geheime kennis had meestal een hiërarchisch karakter en werd van bovenaf bepaald. Zo waren er zaken die matrozen én hun officieren geheim moesten houden over de reis. Maar soms ontvingen hoger geplaatste officieren daarnaast aparte secreten waarin weer zaken stonden die (voorlopig) geheim moesten blijven voor de bemanning.  Zo doorkruisten sommige VOC-schepen bijvoorbeeld de handelsroutes van de Portugezen en Spanjaarden, maar mochten de matrozen aanvankelijk niet weten dat ze die koers voeren. Een ontmoeting met de Iberische schepen zou leiden tot gevechten en dat was geen aanlokkelijk vooruitzicht. Matrozen kregen de route die ze volgden daarom pas te horen als zij niet meer terug konden, ergens halverwege de oceaan. Ook de laagst geplaatste opvarenden hadden echter geheimen. Het kwam nog weleens voor dat er vrouwelijke verstekelingen werden ontdekt. Zij kwamen verkleed als man aan boord. Het is lastig in te schatten hoeveel vrouwen dit in totaal gedaan hebben. Alleen de betrapte vrouwen zijn immers gerapporteerd. Veel geheimen van de VOC blijven daarom een mysterie. Wat écht geheim was, werd namelijk niet opgeschreven.

 

​​Herlevingswonderen
De tweede spreker was onze vaste auteur Herman Clerinx. Hij is gespecialiseerd in de archeologie en prehistorie van West-Europa, maar vertelde deze keer over een heel ander onderwerp: herlevingswonderen van doodgeboren (katholieke) baby’s. Zij kwamen kort ‘tot leven’ om de doop te ontvangen. Ongedoopte baby’s konden namelijk niet naar de hemel en alsof dat niet genoeg was, mochten ze ook niet op het kerkhof begraven worden. Zij kwamen terecht bij de ketters en moordenaars. Hoewel de Kerk het uitlokken van de wonderen in 1550 verbood, trokken wanhopige ouders van heinde en verre naar de zogenaamde respijtheiligdommen om de ziel van hun kinderen te redden. Hierbij werden ze vaak geholpen door barmhartige priesters. De vraag is natuurlijk: waren dit echte wonderen? Nee, waarschijnlijk niet.
 
Desalniettemin heeft het duizenden ouders troost kunnen bieden na het verlies van hun kind. Pas in 2006 werd door paus Benedictus XVI bepaald dat Gods barmhartigheid groot genoeg was om ongedoopte kinderen in de hemel te ontvangen. Herman Clerinx wist tijdens zijn verhaal de juiste toon aan te slaan, waardoor dit verdrietige onderwerp niet te zwaar werd.
 

De hertog van Wellington en Vlaamse frieten
De laatste spreker voor de pauze was niemand minder dan historica Beatrice de Graaf, ongetwijfeld een van de publiekstrekkers van de dag. Historicus Ivo van de Wijdeven interviewde haar over Tegen de terreur, haar nieuwste boek over de veiligheid in Europa na de val van Napoleon in 1815. Beatrice de Graaf vertelde onder andere hoe de hertog van Wellington - een van de hoofdpersonen - de leiding had over de ‘geallieerde’ bezetting van Frankrijk en wat deze Britse militaire held van de Brexit gevonden zou hebben. Volgens haar zou hij het er niet mee eens zijn. Ook andere actuele onderwerpen kwamen aan bod. Waarom zijn wij tegenwoordig zo bang voor terreur? Het gebeurt immers vaker niet dan wel. Angst voor de dood speelt hierbij een belangrijke rol. In de tijd van Napoleon lag dit iets anders: mensen waren vooral bang om hun eigendommen te verliezen. Tot hilariteit van het publiek wist Ivo van de Wijdeven ook persoonlijke verhalen over historisch onderzoek los te krijgen. Zo vertelde Beatrice de Graaf hoe zij met haar kinderen afdaalde in de tunnels van oude verdedigingswerken. Om ze zover te krijgen had ze wel veel Vlaamse friet moeten beloven...

 

 

 

Lunch en limes
Zelf waren we inmiddels ook hongerig en dat kwam goed uit. Het was tijd voor de lunchpakketten die de horecamedewerkers van het Spoorwegmuseum hadden klaargemaakt. Tijdens de pauze was er de mogelijkheid een boek mét handtekening van Beatrice de Graaf, Ivo van de Wijdeven en Herman Clerinx te kopen. Natuurlijk konden de bezoekers ook het museum in om de historische treinen te bewonderen. Na ongeveer 40 minuten ging het programma verder. Opnieuw had Francis Boer een leuke kennisvraag paraat: Ligt de stad Utrecht net boven of net onder de Limes? Dit was natuurlijk een strikvraag. De Limes loopt dwars door de stad heen.

 

 

 

Handboeien, oorbellen of…
Archeologe Marenne Zandstra presenteerde haar onderzoek naar Romeinse soldaten in het Rijnland. Wie waren deze soldaten? Waar kwamen ze vandaan? En wat brachten ze mee? Archeologische vondsten kunnen iets zeggen over de afkomst van deze militairen. Een bijzondere ontdekking was bijvoorbeeld een ringvormige band. Marenne Zandstra vertelde dat dit soort banden of grote ringen in de bronnen op verschillende manieren wordt aangeduid: als sierband of handboei. Een enkeling in de zaal dacht dat het oorbellen waren. Niets bleek minder waar: het waren hele bijzondere paardenbitten, waarschijnlijk uit Noord-Spanje of Thracië.

 

 

Wat wisten Nederlanders over de Jodenvervolging?
De laatste spreker van de dag was historicus Bart van der Boom. Hij vertelde over zijn onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging: wat wisten Nederlanders tijdens de oorlog over de Jodenvervolging? Hij bestudeerde meer dan 160 dagboeken uit die tijd en las ons een aantal passages voor. Zelfs NSB’ers schreven dat ze het ontslag van Joodse ambtenaren onnodig vonden en een Joodse docent beschreef de steun die hij ontving toen hij niet op zijn school mocht blijven werken. Wat er met Joden gebeurde in concentratiekampen konden mensen zich, volgens Bart van der Boom, moeilijk voorstellen. Natuurlijk wist iedereen dat Joden slecht behandeld zouden worden, dat was in Nederland immers ook al zo, maar meestal kwamen hun veronderstellingen niet in de buurt van de totale vernietiging die daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Nog nooit eerder waren zoveel mensen op zo’n systematische en bureaucratische manier vermoord. Dat wij ons dit nu wel kunnen voorstellen komt, zo beredeneerde Bart van er Boom, omdat we weten dat het tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurd is. Omdat dit moreel beladen onderwerp veel emoties en vragen oproept nam hij ruim de tijd voor de reacties uit de zaal. Sommige bezoekers deelden zelfs hun persoonlijke ervaringen uit de oorlog.

 

 
Aluin brengt mythes tot leven
Na de koffiepauze was het tijd voor de afsluiter van de dag: een toneelstuk van Aluin. De theatergroep is er al sinds de eerste LIVE-dag bij en het is dan ook geen geheim dat wij op de redactie groot fan zijn. Deze keer vertolkten twee actrices een paar scènes uit de Metamorfosen van Ovidius, misschien wel het bekendste Romeinse dichtwerk. Met veel humor en actie vertolkten ze de verhalen van onder andere Narcissus en Echo en Actaeon en Diana - het liep niet goed af.
​​​​​
Wij vonden het een mooie dag en kijken uit naar de volgende editie!