‘De Olympische Spelen? Die moeten anders’

 

De originele Spelen
De Olympische Spelen zijn bedacht door de Grieken. Volgens de traditie werden ze in 776 v.Chr. voor het eerst gehouden in Olympia, in de landstreek Elis, en daarna iedere vier jaar.

Het waren wedstrijden op het scherpst van de snede. Alleen de overwinning telde. De deelnemers streden om een eenvoudige krans van bladeren van de heilige wilde olijfboom die direct naast het heiligdom van Zeus stond. De Olympische Spelen zijn altijd een Griekse aangelegenheid gebleven, ook na de Romeinse verovering van Griekenland. Ze waren een bevestiging van de Griekse identiteit, wat nog eens extra tot uitdrukking werd gebracht door ze op te dragen aan de oppergod Zeus.
 

 

Juist die verwevenheid tussen sport en religie heeft er uiteindelijk toe geleid dat de Spelen van het toneel zijn verdwenen. In ca. 390 verbood de christelijke Romeinse keizer Theodosius ze als niet verenigbaar met de verering van de ware God.  
     
De misstap
In 1829 bevrijdde Griekenland zich van het Ottomaanse juk. Een paar jaar later al deed de dichter Panagiotis Soutsos een klemmend beroep op de Grieken om de Olympische Spelen nieuw leven in te blazen. Zijn enthousiasme werd gedeeld door zijn landgenoot Evangelis Zappas en de Brit William Penny Brookes. Zij organiseerden in Griekenland en in Engeland wedstrijden die iets weg hadden van Olympische Spelen, maar de echte doorbraak konden ze niet forceren. Die kwam pas aan het einde van de 19de eeuw met het optreden van Pierre de Coubertin, een jonge Franse baron. In zijn jeugd was hem bijgebracht dat de nederlaag van het leger van keizer Napoleon III in 1870 bij Sedan de grootste vernedering was die de Fransen ooit hadden ondergaan. De Coubertin had een verklaring: de Duitse soldaten hadden de vruchten geplukt van de degelijke lessen in lichamelijke opvoeding op school. Daar moest Frankrijk een voorbeeld aan nemen.
 

 

Aanvankelijk wilde De Coubertin gewoon sportwedstrijden laten plaatsvinden, maar in november 1892 liet hij weten dat hij Olympische Spelen ging organiseren. In 1894 werd op een door hem belegd congres besloten dat de eerste Spelen in 1896 in Athene zouden plaatsvinden, en deze werden een groot succes. De meeste deelnemers waren van mening dat de Olympische Spelen iedere vier jaar in Griekenland gehouden moesten worden. De Amerikaanse ploeg stuurde zelfs een brief naar het organisatiecomité, waarin ze hun dank betuigden voor de gastvrijheid en de hoop koesterden dat Athene de atleten in 1900 opnieuw zou verwelkomen. Dit was tegen het zere been van De Coubertin. Er vonden verhitte debatten plaats, maar de Fransman wilde van geen wijken weten: de Spelen van 1900 waren beloofd aan Parijs en dat besluit kon niet worden ingetrokken.
 

 

Politieke consequenties
Het was een blunder. De Spelen van Parijs en ook de volgende in St. Louis (1904) werden een totale mislukking. Ze duurden maar liefst vijf maanden en werden samen met een Wereldtentoonstelling georganiseerd. Een olympische sfeer ontbrak. Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) negeerde verzoeken om na te denken over één thuishaven voor de Spelen.

Op deze manier heeft het dubieuze regimes de mogelijkheid gegeven om propaganda te maken. De Spelen van Berlijn in 1936 zijn daar een goed voorbeeld van: Hitler en zijn trawanten konden velen een rad voor ogen draaien. Ook al klonken er verscheidene protesten, vooral in de Verenigde Staten, het IOC heeft geen pogingen ondernomen om de Spelen af te gelasten of naar een andere stad door te schuiven.
 

 

Boycots
De internationale politiek was eerder al het stadion binnengedrongen. De Spelen van 1916 gingen vanwege de Eerste Wereldoorlog niet door. Bij de Spelen van Antwerpen in 1920 werden Duitsland en enkele andere agressors in die oorlog geweerd; dit gebeurde ook Zuid-Afrika tijdens de Apartheid.

Er kwamen boycots. Zo gingen in 1956 Nederlandse atleten niet naar de Spelen van Melbourne. Het Nederlands Olympisch Comité had daartoe besloten om te protesteren tegen de deelname van de Sovjet-Unie, die zes weken daarvoor Hongarije binnen was gevallen. Later werd het wapen van de boycot vaker ingezet. De Amerikanen bleven weg van de Spelen van Moskou in 1980 (vanwege de Sovjetinvasie in Afghanistan het jaar tevoren) en de Russen op hun beurt meden de Spelen van Montreal, vier jaar later.

Ekecheiria
Dit politiek gekrakeel had voorkomen kunnen worden als de Spelen permanent ergens in Griekenland gehouden waren, met oude regels die door een internationaal comité van toezicht gewaarborgd waren. In Olympia kwamen politieke uitsluitingen en boycots nauwelijks voor. Enkele maanden voordat de Spelen begonnen, werd er een godsvrede (ekecheiria) afgekondigd, die het deelnemers uit de hele Griekse wereld mogelijk maakte veilig naar Olympia af te reizen. Tijdens de Spelen traden atleten uit steden die elkaar zeer slecht gezind waren gewoon in het strijdperk.
 

 

Een prestigeobject en de keerzijden ervan
De Spelen zijn uitgegroeid tot een prestigeobject van het IOC en van organiserende steden in grote landen. De keerzijden worden al maar zichtbaarder. Zomerspelen met de omvang van ‘Rio de Janeiro 2016’ worden alleen maar duurder. Die ontwikkeling moet een halt worden toegeroepen. Het kan toch niet zo zijn dat er elke vier jaar talrijke miljarden dollars worden besteed aan nieuwe stadions, sporthallen en andere luxueuze voorzieningen voor de bekostiging waarvan de overheden in toenemende mate een beroep moeten doen op inkomsten uit tv-gelden en bijdragen van multinationals? Die zullen dan de Spelen in de toekomst meer en meer beheersen, wat ongewenst is.

En dan zijn er de ecologische gevolgen. Overal in de wereld worden bouwprojecten onder een vergrootglas gelegd. Geen weldenkend mens kan er vrede mee hebben dat in een tijd waarin klimaatdiscussies aan de orde van de dag zijn, het IOC toestaat dat er elke keer weer in een wereldstad stadions worden gebouwd die na de Spelen nog zelden gebruikt worden.
 

 

Spelen in Griekenland
Het is mijn wens dat de Olympische Spelen permanent op één plaats, ergens in Griekenland, worden gehouden. Velen zullen zich niet aangesproken voelen. De geschiedenis heeft haar loop genomen. Ze zullen me verwijten dat ik de goed lopende olympische machine wil ontregelen en daar een moeilijk uitvoerbaar alternatief tegenover stel. De klok terugdraaien is een heilloze weg. Het zal een lachwekkende vertoning zijn om vanuit de oude Spelen de toekomstige te organiseren.

Ik begrijp dat het moeilijk is om veranderingen onder ogen te zien, zeker als die niet cosmetisch zijn, maar in de kern een omkering van het heersende systeem beogen. Het is echter niet mijn bedoeling om de Spelen terug te brengen tot sportwedstrijden zonder verdere opsmuk, om ze zo te versoberen dat ze niet meer van deze tijd zijn. Ik pleit er alleen voor om de historische vergissing van De Coubertin te corrigeren door het systeem van elke vier jaar een andere stad als plaats van handeling af te schaffen en de Spelen terug te geven aan het land dat ze bedacht heeft. Dat is de enige manier om politieke problemen het hoofd te bieden, kosten in de hand te houden, landen tegen zichzelf te beschermen en een serieuze bijdrage te leveren aan de toenemende klimaatproblemen. De uitgaven voor de aanleg van stadions en hotels en de infrastructurele voorzieningen zullen eenmalig zijn; daarna zijn alleen aanpassingen nodig.
 

 

Een nieuw Olympia
In de wijde omgeving van Olympia, waar het allemaal begon, is tussen de steden Patras en Pyrgos genoeg grond beschikbaar om een schitterend sportcentrum aan te leggen. De voordelen in een notendop: meteen stopt de competitie tussen steden om de Spelen binnen te halen. Dure biedingen, omkopingen van IOC-leden en smeergelden verdwijnen. Overtollige ballast wordt afgeschud. De schoonheid van de sport voert de boventoon, het accent ligt op de echte olympische sportideologie. De openingsceremonie kan even indrukwekkend zijn als die bij de Spelen in de afgelopen decennia, maar het thema dat daarbij telkens wordt verbeeld, zal meer in verbinding staan met de oude olympische sport.

Het zal een nieuwe gewaarwording zijn als in een weldoordachte show atleten, toeschouwers en televisiekijkers bewust worden gemaakt van de werkelijke betekenis van de Olympische Spelen. Ze zullen er echt van overtuigd raken dat de Spelen uniek zijn, niet te vergelijken met Europese of wereldkampioenschappen.

 

Dit artikel verscheen eerder als ‘De blunder van Pierre de Coubertin’ in Geschiedenis Magazine 2020-4.