De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten
Van de 16de-eeuwse haringvisserij naar de ambitieuze uitbreiding van de Amsterdamse grachtengordel een eeuw later, tot een kaart over het aantal kinderen dat in 1887 geen lager onderwijs genoot. In De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten maakt de lezer aan de hand van prachtige en diverse kaarten een reis door het verleden. Politieke omwentelingen, bestuurlijke ontwikkelingen, maar ook bijzondere gebouwen en steden, de voormalige overzeese gebiedsdelen, het eeuwige gevecht met het water en de eerste fietskaarten: het komt allemaal langs. Hier vindt u vast een voorproefje!
Deze koperplaatdruk van de Leo Belgicus uit 1617 is van de hand van Pieter van den Keere (1571-ca. 1646). Hij was niet de eerste die een kaart maakte van de Nederlanden in de vorm van een leeuw, dat was de Oostenrijker Michaël Aitzinger (ca. 1530-1598) geweest. Deze ontwierp de kaart rond 1579 en publiceerde die in De Leone Belgico (1583), een boek over de vrijheidsstrijd van de Nederlanden oftewel Belgium. Dat was toentertijd de Latijnse benaming voor het hele gebied. De leeuw werd hier gebruikt als personificatie voor het land en stond voor de moed en kracht waarmee de Zeventien Provinciën de Spaanse koning trotseerden. Bovendien werden leeuwen al veel langer met deze regio geassocieerd. Zo kam er in het wapen van de graven van Holland en van andere gewesten uit de Nederlanden kwam al een leeuw voor.
Twaalfjarig Bestand
De hier afgebeeld druk van Van den Keere werd gemaakt tijdens het Twaalfjarig Bestand, dat zou duren van 1609 tot 1621. Na bijna veertig jaar was er behoefte aan vrede omdat de kosten van de oorlog maar bleven oplopen en bovendien de handel ernstig werd belemmerd. Vooral landsadvocaat (raadspensionaris) Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) had aangestuurd op een dergelijke adempauze, omdat hij ervan overtuigd was dat de Republiek daardoor de kans zou krijgen om zich economisch en militair enigszins te herstellen.
Maurits van Nassau (1567-1625), stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel en ook opperbevelhebber van het leger, was tegen een bestand. Hij zag dat het Spaanse leger verzwakt aan het raken was en verwachtte dat de overwinning nabij was.
Dreigende leeuw en lieve poes
De kaart van Aitzinger en zijn navolgers, die de Nederlanden als een actieve, dreigende leeuw toont, symboliseert daarmee in feite de positie van Maurits. De bek van de leeuw is open en hij steekt dreigend zijn tong uit richting de oosterburen, niet omdat van die kant het grootste gevaar te duchten zou zijn, maar omdat zijn rug zo de kustlijn van de Nederlanden kan volgen.
Rond 1611 bracht Claes Jansz Visscher (1587-1662) ter gelegenheid van het bestand echter nog een nieuwe Leo Belgicus van de Zeventien Provinciën uit. Hij toonde de Nederlanden als een goedmoedig zittende leeuw in een land van voorspoed. Deze leeuwenkaart lijkt de houding van landsadvocaat Oldenbarnevelt te verbeelden. Het landschap waarin de leeuw zit, vertoont grote bedrijvigheid: een welvarende stad, schepen, zaaiende en oogstende mensen. Dit wordt onderstreept door teksten als: ‘’s Lants welvaert’,‘’t vergrooten der steden’, ‘’t Vreedich lantbouwen’, ‘Coopshandel’ en ‘’t Overvloedich vee’. De kaart was duidelijk gericht op de periode van het bestand en vond verder minder navolging – waarschijnlijk omdat het bestand in 1621 afliep, de twee partijen de oorlog voortzetten en in 1648 de Republiek als soevereine staat verderging.
De hier afgebeelde kaart van Schiphol is in 1949 vervaardigd ter gelegenheid van de ingebruikneming van een nieuwe terminal, of ‘stationsgebouw’ zoals men toen zei. Kaart is misschien een groot woord voor de folder waarop deze schematische weergave te zien is van de luchthaven met start- en landingsbanen en hangars. De folder zelf bevat gegevens over het vliegveld in de vorm van foto’s en informatie over gebouwen en het vliegveld. Opvallend is het gebruik van de Engelse taal, wat het internationale karakter bevestigt van alles wat met het vliegverkeer te maken heeft. Voorts springt natuurlijk het uitgesproken ontwerp in het oog, waarin door gebruik van kleur en stilistische kenmerken een sfeer van moderne dynamiek en vooruitgang wordt opgeroepen.
Gedateerde vooruitgang
De precieze ontwerper van de folder is onbekend. Het reclameadviesbureau, N.V. Reclamo, dat voor de productie tekende, had een kantoor in Amsterdam en was actief van eind jaren 1930 tot begin jaren 1970. De technische productie van deze kaart was in handen van de Hilversumse Steendrukkerij De Jong & Co. Deze firma, die bestond van 1911 tot 1994, wist vooraanstaande vormgevers en ontwerpers zich te binden.
De nieuwe terminal die in 1949 in gebruik werd genomen, werd gebouwd om de oorspronkelijke uit 1928 te vervangen. Deze oudere terminal - mede gebouwd met het oog op de Olympische Spelen in Amsterdam – was tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest. Hoe origineel het ontwerp van deze folder ook is, in onze ogen is die toch alweer volkomen gedateerd. Het vliegveld groeide sinds die tijd hard: in 2017 maakten bijna 70 miljoen reizigers gebruik van Schiphol.
Tekst gebaseerd op en kaarten afkomstig uit: Marieke van Delft en Reinder Storm, De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten (Tielt 2019) Lannoo, 400 blz., € 59,-
Delen: