De fotografen van Market Garden

Het verloop van de Tweede Wereldoorlog – en natuurlijk de zege van het Britse Rijk – moest op beeld worden vastgelegd. De frontlinie was echter geen plek voor ongetrainde cameramannen, daarom werd in 1941 de Army Film and Photographic Unit opgericht. Er ging een oproep uit naar soldaten die voor de oorlog ervaring hadden opgedaan met camerawerk. Zij kregen aanvullende training in de beroemde Pinewood Studios, het hoofdkwartier van de nieuwe eenheid. Hier leerden de nieuwe legercameramannen bijvoorbeeld hoe ze gevechten en invasies moesten vastleggen. De eenheid kwam voor het eerst in actie in Noord-Afrika in 1942.

Market Garden
Een paar dagen voor 17 september ontvangen Mike Lewis, Gordon Walker en Dennis Smith hun instructies: zij moeten het offensief filmen. Cameraman Walker en fotograaf Smith zouden samen met journalisten van de BBC, Reuters en Daily Express met een zweefvliegtuig landen in de omgeving van Arnhem. Lewis – die al in Afrika had gevochten als parachutist – zou springen. Voor zijn sprong kreeg hij echter een tegenslag te verwerken: de fotograaf die hem zou vergezellen (Lewis was cameraman) werd op het laatste moment ziek. Nu moest hij filmen én foto’s maken en dus ook twee camera’s met zich meeslepen.

Arnhem is onbereikbaar
Eenmaal op Nederlandse bodem blijft Lewis even op het landingsveld om de omvang van de operatie in ogenschouw te nemen en te fotograferen. Al snel komen de eerste Nederlanders tevoorschijn. In zijn dagboek beschrijft Lewis zijn verwondering over een paar vrouwen die parachutes oprapen en meenemen - waarschijnlijk voor de kostbare stof. Ook krijgen ze eten en drinken aangeboden. Een Nederlandse man nodigde Lewis zelfs "in zeer goed Engels" uit de bevrijding te vieren met een glas whiskey.

Later die dag voegt Lewis zich bij Smith en gaan ze samen op weg naar Arnhem. Halverwege krijgen ze echter te horen dat de Duitsers weerstand bieden en dat de weg naar de stad geblokkeerd is. Waarschijnlijk hebben ze toen een onderkomen gezocht in Wolfheze 

In de dagen daarna ondernemen Lewis, Smith en Walker, die zich inmiddels ook heeft aangesloten bij het gezelschap, nog een aantal vergeefse pogingen om Arnhem binnen te komen. Ze stranden in de omgeving van Hotel Hartenstein in Oosterbeek. Hier fotografeerde Lewis de geallieerde bevoorradingsvluchten die berucht zijn geworden omdat de ladingen door beperkte communicatiemogelijkheden vrijwel allemaal achter de Duitse linies terecht kwamen.

 

Terugtrekken
Op 25 september bevinden de mannen zich nog steeds in Oosterbeek en worden ze inmiddels al dagen belegerd door de Duitsers. Gelukkig komt daar snel een einde aan: nog die avond zullen ze zich terugtrekken over de rivier, richting Nijmegen. De overtocht verloopt vrij chaotisch. Met Canadese boten waar 14 personen tegelijkertijd in passen, worden de parachutisten geëvacueerd. Ondertussen worden er constant schoten gelost om de Duitsers af te leiden.

Doordat de overtocht erg lang duurt en veel boten zinken, proberen sommigen de overkant zwemmend te bereiken. Dit is echter een gevaarlijke onderneming: de stroming kan ervoor zorgen dat ze afdrijven naar de Duitse linies.

 

Geluk gehad
Lewis miste om onbekende redenen de boot waarin hij zou oversteken. Deze werd beschoten en zonk. Ook Walker en Smith, die gewond raakte aan zijn schouder, keerden veilig terug naar Nijmegen. Ze waren een van de eersten die eind september teruggevlogen werden naar Engeland, daar werd immers uitgekeken naar de beelden van het offensief.

Doordat Lewis, Walker en Smith Arnhem niet op tijd bereikten, kwamen ze ook niet vast te zitten in de belegerde stad en konden ze ontsnappen. Hierdoor hebben ze de operatie waarschijnlijk overleefd.

Bron: Helen Lewis, Constant Witness: Re-framing images of the Second World War (thesis), 2015

De foto's in dit artikel zijn ingekleurd door Erwin Zeemering: https://www.zeemering.nl/