D-day was ook een invasie van propaganda

D-Day, 6 juni 1944: invasieschepen brengen infanteristen, tanks en jeeps naar de Normandische kust, vliegtuigen werpen parachutisten uit, veel militairen komen om maar de geallieerden overwinnen. Dit jaar zagen we ze weer vanwege het 75-jarig jubileum, de foto’s, documentaires en Hollywoodfilms.

Fransen zitten al snel weer in de bioscoop
Minder bekend is dat er destijds al heel snel ook kratten vol tijdschriften, boeken en voorlichtingsfilms via de landingshavens in Normandië Europa binnenkwamen. En die werden ook onmiddellijk ingezet. In Cherbourg bijvoorbeeld konden inwoners al enkele dagen na de bevrijding van de stad op 4 juli naar de halfverwoeste bioscopen. Amerikaans personeel bediende de meegebrachte projectoren. Mobiele filmunits van de Allied Information Service, waarin Britse en Amerikaanse voorlichtingsdiensten samenwerkten, stonden in scholen en zaaltjes. Het gretige publiek kreeg nieuws te zien, korte documentaires en een komische film uit Hollywood. Een paar dagen later arriveerde een vrachtwagen met een ton aan tijdschriften en boeken. De inhoud ervan vond zijn weg naar de inwoners via plaatselijke boekhandels en leeszalen die de geallieerden zelf opzetten.

Opnieuw leren ‘vrij’ te zijn
Dit was nog maar het begin van een grootschalig multimediaprogramma, in Frankrijk en de rest van bevrijd Europa. Voorlichting en entertainment moesten de mensen in de bevrijde gebieden helpen om het beklemmende recente verleden van zich af te schudden en zich weer als vrije en verantwoordelijke burgers te gedragen.

Het ging in eerste instantie om een soepele overgang van bezetting naar bevrijding, maar
minstens zo belangrijk was een langetermijndoel: de naoorlogse samenlevingen beïnvloeden. De organisatie lag officieel in handen van Amerikanen én Britten, maar omdat de Verenigde Staten over meer middelen beschikten, bleef het Britse aandeel bescheiden en kan het hier verder grotendeels onbesproken blijven. Canada was geen deel van de Allied Information Service en had een te verwaarlozen eigen programma.

American way of life
Al tijdens de oorlog had president Franklin D. Roosevelt besloten tot een propagandaslag om bondgenoten én Amerikanen zelf ervan te overtuigen dat de VS zich na de oorlog niet – zoals na 1918 – in isolationisme moesten terugtrekken, maar de leiding in de vrije westerse wereld op zich moesten nemen. De aantrekkelijkheid en superioriteit van de American Way of Life en de Amerikaanse opvattingen over democratie en goed bestuur moesten iedereen duidelijk worden. Voor dat doel werd in 1942 het Office of War Information (OWI) opgericht, met de OWI Overseas Branch voor de grootschalige propagandacampagne in onder meer Europa. De Overseas Branch probeerde de elite vooral door boeken en een selectie uit toonaangevende bladen te bereiken, maar hier gaat het vooral over hun inventieve campagne voor het grote publiek.

Imago bijschaven
Nadat in september 1944 Amerikaanse troepen Limburg binnentrokken, kreeg Nederland langer dan welk Europees land ook te maken met de Amerikaanse propaganda. In mei 1945 was immers pas het hele land bevrijd. De Overseas Branch voerde met behulp van vooral populaire tijdschriften, documentaires en speelfilms een plan uit dat in grote lijnen al in 1943 was opgezet: ‘The Projection of America’, het beeld van Amerika.

De Amerikanen beseften terdege dat zij – ondanks Amerika’s cruciale rol in de oorlog – hun nieuwe positie als wereldleider moesten legitimeren om niet van imperialisme of hegemonie beschuldigd te worden. Ze wisten dat ze vertrouwen moesten winnen en ze begrepen dat het imago van hun land bijgeschaafd moest worden. Ook al genoten veel Europeanen van Amerikaanse muziek en films, ‘Amerika’ riep toch ook vaak associaties op met lichtzinnige dansen, met twijfelachtige moraal, met de overdaad en klatergoud van Hollywood. En wat had de haatpers van de nazi’s en fascisten aangericht?

Het ging er dus om, positieve informatie over de VS te verstrekken. Per land werd hiervoor op basis van wetenschappelijke rapporten de ideale toon en benadering vastgesteld. Zo adviseerde onder anderen de beroemde antropologe Ruth Benedict op basis van boeken en interviews met Nederlandse immigranten over de aanpak voor Nederland, dat volgens haar cultureel en intellectueel op een hoog niveau stond.

Wat zeiden die wetenschappelijke rapporten precies over Nederlanders? En hoe probeerden de Amerikanen het Nederlandse volk voor zich te winnen? Lees het in het oktobernummer van Geschiedenis Magazine, vanaf 4 oktober in de boekhandel!