Claudius verstopt zich achter een gordijn, terwijl zijn neef Caligula levenloos op de grond ligt

Midden op de prachtige mozaïekvloer van het paleis liggen de lijken van de gehate vorst en zijn getrouwen. Ze zijn neergestoken door leden van de pretoriaanse garde, de lijfwacht die de keizer juist voor aanslagen moest behoeden, maar zich na jarenlang wanbestuur tegen hem had gekeerd. Links vergaapt een meute soldaten en vrouwen zich aan het schouwspel. Uit de kostbaarheden die de vrouw in de gestreepte tunica bij zich draagt, blijkt dat zij de gelegenheid heeft aangegrepen om aan het plunderen te slaan.
 

 

Rode slippers
De aandacht van de toeschouwers wordt getrokken door wat er rechts gebeurt. Wat zich daar afspeelt, is beeldend beschreven door de Romeinse biograaf Suetonius. ‘Claudius had zich teruggetrokken in een vertrek dat [vanwege de stenen (goden)beelden of ‘hermen’ die er stonden] het Hermaeum genoemd wordt,’ vertelt deze. ‘Kort daarna hoorde hij van de moord en sloop in doodsangst naar een balkon daar vlakbij, waar hij zich verborg achter een gordijn dat voor de deur hing. Terwijl hij zich daar schuilhield, zag een gewone soldaat die toevallig langskwam zijn voeten. Nieuwsgierig naar wie daar stond, trok hij hem achter het gordijn vandaan en terwijl Claudius hem uit angst te voet viel, begroette hij hem als keizer.’ Alma-Tadema, die ook in 1867 al eens een doek aan deze gebeurtenis had gewijd, werd blijkbaar sterk door de dramatiek van de scène aangesproken. Bij het schilderen veroorloofde hij zich overigens wel de nodige vrijheden. Zo had de moord op Caligula eigenlijk op een andere plek plaatsgevonden dan waar Claudius zich verstopte en vermeldt Suetonius weliswaar voeten die onder een gordijn uit staken, maar zijn de rode slippers van de nieuwe keizer aan de fantasie van de kunstenaar ontsproten.

Allerminst zwakzinnig
Hoewel de esthetische en technische kwaliteiten van Een Romeinse keizer buiten kijf staan, duurde het lang voordat Alma-Tadema er een koper voor had gevonden. Pas in 1882 wist hij het aan de Amerikaanse kunstverzamelaar William T. Walters te slijten. Dit kwam waarschijnlijk doordat de thematiek van het doek weinig verheffend was, zoals het Victoriaanse publiek wel van historische stukken verwachtte. De moord op een tiran was weliswaar een gepast onderwerp, maar de onthulling van diens bevende opvolger trok het geheel in de sfeer van het absurde en onderstreepte hoe diep de Romeinen waren gezonken.

Volgens de antieke bronnen werd Claudius door zijn tijdgenoten als zwakzinnig gezien, omdat hij mank liep, stotterde en kwijlde. Wellicht had hij juist daarom als enige familielid het schrikbewind van zijn neef Caligula overleefd. De pretoriaanse garde zag in hem mogelijk een plooibare marionet, maar kwam bedrogen uit: Claudius bleek namelijk allerminst zwakzinnig en is als een tamelijk bekwame bestuurder de geschiedenis ingegaan. Sommige historici vragen zich zelfs af of zijn troonsbestijging wel op toeval berustte, of dat hij zelf een actieve rol in de samenzwering tegen zijn voorganger had gespeeld. Hoe dan ook was het de eerste maal dat niet de senaat, maar het leger bepaalde wie het keizerlijke purper mocht dragen. Dit was een belangrijk keerpunt: militaire machtsgrepen zouden in de daaropvolgende eeuwen een regelmatig terugkerend verschijnsel in de wrede politiek van het keizerrijk vormen.

De thematiek van Romeins verval onderstreept Alma-Tadema subtiel met allerlei details. Deze lees je in de volgende editie van Geschiedenis Magazine. Meld je voor donderdag 14 juli aan als abonnee, bestel ‘m vanaf half juli online of haal ‘m dan in de winkel.