Vrije Stad Danzig: herrie om een Hanzestad
1 september 1939, 4.47 uur ’s ochtends: de Duitse marine opent het vuur op een Pools munitiedepot bij de Vrije Stad Danzig. Het zijn de eerste schoten van de Tweede Wereldoorlog en de Duitse invasie van Polen. Dat de oorlog hier begint, verbaast in 1939 eigenlijk niemand. Sinds het ontstaan van de Vrije Stad Danzig op 15 november 1920 hebben Duitsers en Polen er bijna permanent ruzie om gemaakt.
Polen weer op de kaart
De Vrije Stad Danzig was een diplomatiek onding, bedacht aan de onderhandelingstafel in Parijs, toen de geallieerden na de Eerste Wereldoorlog tot werkbare vredesverdragen met de verslagen landen probeerden te komen. De Vrije Stad Danzig maakte onderdeel uit van het Verdrag van Versailles (1919) met Duitsland en was een compromis met Polen, dat op 11 november 1918, de dag waarop aan het westfront een wapenstilstand inging, na een afwezigheid van meer dan een eeuw terugkeerde op de kaart van Europa. Het koninkrijk was aan het eind van de 18de eeuw in de drie Poolse Delingen opgesplitst: Rusland, Oostenrijk en Pruisen hadden elk een stuk ingepikt.
Pruisen ging later op in het Duitse Keizerrijk en hoorde met Oostenrijk tot de verliezers van de Eerste Wereldoorlog. Ze moesten machteloos toezien hoe de geallieerden hun steun aan de nieuwe republiek Polen gaven. Bolsjewistisch Rusland was hier evenmin blij mee en voerde tussen 1919 en 1921 oorlog om gebieden aan de Poolse oostgrenzen.
Danzig was een twistappel: hier woonden al sinds de vroege middeleeuwen Duitsers en het gebied had sinds de eerste Poolse Deling in 1772 bij Pruisen gehoord. Duitsland wilde de oude Hanzestad niet afstaan, Polen wilde haar er juist bij hebben.
Toegangspoort tot de Oostzee
Belangrijk voor Polen was de steun van de Amerikaanse president Woodrow Wilson tijdens de Parijse vredesonderhandelingen. Het land kreeg de stad (in het Pools: Gdansk) als toegangspoort tot de Oostzee. Probleem was dat Danzig zelf al die tijd erg Duits bleef. De inwoners verloren hun nationaliteit maar bleven zich Duitser voelen en de Senaat in de stad weerspiegelde vooral de politieke verhoudingen in Duitsland. Hitlers NSDAP, die in Danzig ook een afdeling had, wist er in 1933 een absolute meerderheid te behalen. Dat kon niet goed gaan…
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Het hele artikel lezen? Je vindt het in het novembernummer van Geschiedenis Magazine.
Abonnees krijgen dit nummer omstreeks 14 november in de brievenbus.
Abonnee worden? Meld je aan!
Delen: