Unieke fotocollectie van keizer Wilhelm II

Nieuws • 24 november 2020 • Door Redactie Geschiedenis Magazine

Museum Huis Doorn: het voormalige ballingsoord van de laatste Duitse keizer Wilhelm II. Tussen de kolossale meubels en wandvullende schilderijen valt de fotocollectie van de keizer in eerste instantie nauwelijks op. Veruit het grootste deel van de ruim 13.000 foto’s is bovendien niet in de woonvertrekken te zien: lang lagen ze vergeten en onaangeroerd opgeslagen in het poortgebouw. Nu is deze enorme collectie in kaart gebracht. Een selectie is gebundeld in het onlangs verschenen Vorstelijk verzameld. De foto’s van de Duitse keizer Wilhelm II.

Naar Doorn
De Duitse keizer Wilhelm II (1859-1941) hechtte veel waarde aan zijn fotoverzameling. Dat blijkt wel uit de enorme aantallen foto’s die hij – los, ingelijst en in albums - naar zijn ballingsoord in Doorn liet komen. Na zijn vlucht naar Nederland, in november 1918, kocht de ex-keizer in augustus 1919 Huis Doorn. Wilhelm en zijn vrouw lieten het inrichten met kunst, meubels, snuisterijen en gebruiksvoorwerpen uit hun Duitse paleizen. Én met foto’s: dierbare exemplaren kregen een plekje in het Huis zelf, nog veel meer andere werden elders opgeslagen.

**Links** Theodor Prümm, *Verlovingsfoto van Wilhelm en Auguste Victoria*, 1880. Dit tamelijk informele portret van het jonge verloofde paar was zeker voor verspreiding bedoeld; officiële portretten van deze gelegenheid zijn niet bekend. **Rechts** Erwin Raupp, Wilhelm II als de Grote Keurvorst, 1907. De keizer verkleedde zich graag en vaak; niet alleen in militaire uniformen maar ook in historische kostuums. Hier zien we hem verkleed als de Grote Keurvorst. De foto is nauwelijks meer als zodanig te herkennen vanwege de kwistige overschildering met gouacheverf. Raupp had in de jaren 1880 in Dresden een succesvol fotoatelier en fotografeerde daar veel bekende kunstenaars. Beide: Copyright Museum Huis Doorn.

Het leven van de keizer
In de eerste plaats geven de foto’s een beeld van het leven van Wilhelm. We zien hoe de jonge prins opgroeit, zich verlooft, trouwt en keizer wordt. Gehuld in wisselende uniformen tonen de foto’s hem bij onthullingen, parades en manoeuvres. Maar ze laten ook zien hoe hij tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn troepen achterna reist en zich uiteindelijk als balling terugtrekt.

Ottomar Anschütz, *Parade op Unter den Linden in Berlijn*, 17 januari 1901. Parades waren er altijd en overal. Hier ter gelegenheid van de viering van het tweehonderdjarige bestaan van het Pruisische koningschap. We zien de manschappen het Zeughaus uit marcheren (tegenwoordig het Deutsches Historisches Museum) om over Unter den Linden naar het Stadtschloß te trekken. Ottomar Anschütz toont hier zijn vakmanschap: zonder afbreuk te doen aan een accurate verslaglegging van de gebeurtenissen weet hij een sfeervolle atmosfeer op te roepen. De gebruikte techniek, platinadruk, was daarvoor bij uitstek geschikt. Copyright: Museum Huis Doorn.

Wie goed kijkt, ziet meer dan onpersoonlijke staatsieportretten. Zo valt het op dat de keizer vaak zijn linkerhand en (onder)arm verbergt. Door een problematische stuitgeboorte waren de zenuwen in zijn linkerschouder beschadigd. Zijn linkerarm was zo goed als verlamd en zou 15 cm korter blijven. Zijn moeder Victoria – dochter van de Britse vorstin - kon niet verkroppen dat ze geen gezonde troonopvolger ter wereld had gebracht en was geobsedeerd door de beschadigde arm van haar zoon. De meest verregaande kuren werden van stal gehaald en de kroonprins moest en zou op 8-jarige leeftijd paard leren rijden. Naar eigen zeggen had de keizer ‘een nogal ongelukkige jeugd.’

Otto Skowranek, *Keizer Wilhelm II*, 27 januari 1907. Een opmerkelijke foto: niet alleen draagt Wilhelm burgerkleding, de foto is ook in kleur. Aan de randen zijn duidelijk de drie kleuren zichtbaar van de filters die over elkaar geprojecteerd werden: geel, magenta en cyaan. Deze zogenoemde driekleurenkooldruk markeert het begin van de kleurenfotografie. Op het groene jagersjasje draagt de keizer de Orde van de Kousenband. De foto werd genomen op 27 januari, de verjaardag van de keizer. Skowranek had zijn atelier in Berlijn en mocht zich königliche Hofphotograph noemen. Copyright: Museum Huis Doorn.

Niet zomaar kiekjes
Maar ook vanuit kunsthistorisch oogpunt zijn de foto’s interessant. Wilhelms leven loopt bijna synchroon met de ontwikkeling van de fotografie. Vrijwel alle fotografische ontdekkingen van de 19de eeuw zijn in de collectie terug te vinden; van de vroegste procedés (gouden daguerreotypieën en zoutdrukken) tot de eerste kleurentechnieken (autochroomplaten). En hetzelfde geldt voor de stilistische vernieuwingen, die door deze technische ontwikkelingen mogelijk werden. In de collectie van de keizer zien we hoe naast de 19de-eeuwse geschilderde staatsieportretten, de eerste gecomponeerde foto’s opduiken, die in de 20ste eeuw concurrentie krijgen van ‘moderne’ snapshots, waarbij de fotograaf vaak koos voor een opmerkelijk standpunt en een bijzondere uitsnede. Omdat de keizer de beste fotografen van zijn tijd kon inhuren, hebben veel van de foto’s bovendien artistieke waarde.

**Links** T.H. Voigt, *Keizerin Auguste Victoria*, 1913. Net als bij de portretten van haar echtgenoot laat Voigt ook hier het licht een belangrijke rol spelen. Vooral het gezicht van de keizerin, haar neergeslagen blik gericht op het boek in haar handen, krijgt alle aandacht. Het kruis om de hals verwijst naar de diepe religieuze inborst van de keizerin. Het zogenaamde klaverbladdiadeem is ontworpen door haar echtgenoot. **Rechts** Anoniem, *Wilhelm in de rookkamer*, ca. 1935. In Doorn was het leven relatief simpel. Er waren nauwelijks feesten en officiële gebeurtenissen. De meeste foto’s werden dan ook gemaakt bij de werkzaamheden in het parkbos, het voeren van de eenden, de ontvangst van de bezoekers. De dagelijkse bezigheden binnenshuis bleven meestal privé, met uitzondering van een foto als deze: Wilhelm leest de krant aan de tafel in de rookkamer. Ook deze foto werd in veelvoud afgedrukt en, wel of niet gesigneerd, gebruikt als bedankje of uitgedeeld als geschenk. Nog steeds liggen er stapels van dergelijke foto’s in dozen opgeslagen. Beide foto's: Copyright Museum Huis Doorn.

Imago en beeldvorming
Toch ging het Wilhelm II niet in de eerste plaats om de artistieke kwaliteit van de foto’s. Hij zette de fotografie vooral in voor de beeldvorming van zijn keizerschap: de keizerlijke grandeur moest worden vastgelegd. Van alles wat de keizer deed werden foto’s gemaakt, die ter bevordering van zijn imago over het hele keizerrijk werden verspreid. Op zich was dat niet zo bijzonder: ook andere vorstenhuizen lieten officiële gebeurtenissen op de foto zetten en stuurden staatsiefoto’s en portretten de wereld in. Weinigen deden dat echter op zo grote schaal als de Duitse keizer. Een selectie van zijn foto’s is nu te bewonderen in Vorstelijk verzameld. De foto’s van de Duitse Keizer Wilhelm II.

Liesbeth Ruitenberg, Vorstelijk verzameld. De foto’s van de Duitse keizer Wilhelm II (Uitgeverij Matrijs 2020) 232 pagina’s, € 29,95

Unieke fotocollectie van keizer Wilhelm II

Delen: