Onderzoeker: “toen Columbus Amerika ‘ontdekte’ was hij helemaal niet verrast”

Nieuwe Wereld
Wie kent hem niet: Christoffel Columbus, de ontdekkingsreiziger die op zoek was naar de westelijke route naar Indië en in plaats daarvan stuitte op een (in het westen) onbekend continent. De verbaasde Columbus dacht in eerste instantie Azië te hebben bereikt, maar moest hierop terugkomen. Dit was een voor hem onbekend gebied, dat daarna al snel de benaming ‘Nieuwe Wereld’ kreeg.
 

 

Of dat dachten we tenminste tot voorkort. Anno 2021 weten we natuurlijk heel goed dat Columbus Amerika helemaal niet heeft ‘ontdekt’ en dat velen hem voor waren – van de oorspronkelijke bewoners tot de Vikingen. Maar Columbus zelf had in ieder geval nog nooit van het continent gehoord. Toch?

Marckalada
Misschien kunnen we helemaal niet meer zo stellig zijn over Columbus’ verbazing. In 2013 werd namelijk de Cronica universalis uit 1345 gevonden, een manuscript van de Milanese monnik Galvano Fiamma. Onderzoeker Paolo Chiesa nam het document onder de loep en deed een bijzondere ontdekking: Fiamma verwees in een passage naar een gebied gelegen ten wensten van Groendland. Hij noemde het Marckalada, maar volgens Chiesa kennen wij dat gebied tegenwoordig als Noord-Amerika.
 

 

Geruchten in de haven
Hoe kwam de monnik nu aan deze informatie? Fiamma woonde en schreef in Genua, toentertijd een van de machtigste stadstaten en handelshavens van Europa. Scheepslui van over de hele wereld kwamen langs de Genese haven en vertelden over hun reizen en de verhalen die ze op zee hoorden.

Deze zeevaarders hoorden van collega’s uit onder meer Noorwegen en Denemarken over ‘nieuw’ land in het uiterste noordwesten. Deze geruchten heeft Fiamma gehoord en opgeschreven. De geruchten waren nog wel erg vaag en werden door cartografen niet serieus genomen – of kwamen hen wellicht niet ter ore.
 

 

Rijk aan bomen
In verschillende middeleeuwse IJslandse bronnen wordt al gesproken over Marckalada, een gebied ten zuidwesten van Groenland. Maar de net onderzochte Cronica universalis is de oudste bron binnen het Mediterrane gebied waarin geruchten over Amerika zijn vermeld. Fiamma schreef in de betreffende passage dat Marckalada ‘rijk aan bomen’ is en dat er dieren leven.

Dit klinkt misschien wel heel algemeen. Maar na de ontleding van de omschrijvingen en de zorgvuldigheid waarmee Fiamma te werk was gegaan in acht nemende (hij deed bijvoorbeeld aan bronvermelding en noteerde bij elk mondeling verhaal waar hij het precies had gehoord), concludeerde onderzoeker Chiesa dat de monnik het daadwerkelijk over Noord-Amerika moet hebben gehad.
 

 

Maar wist Columbus hiervan?
We mogen er dus van uitgaan dat geruchten over een nieuwe wereld al halverwege de 14de eeuw door Italië gingen. Zouden die Columbus, 150 jaar later, niet óók ter ore zijn gekomen? Als ontdekkingsreiziger vertrouwde je immers niet alleen op cartografen en wetenschappers, maar juist ook op ervaren zeelui. We blijven achter met een grote vraag: wat dacht Columbus te gaan vinden op zijn ontdekkingsreis? Alleen een westelijke route naar Indië, of misschien toch nieuw land, waar hij al geruchten over had gehoord?

Chiesa heeft gezegd dat het mogelijk is dat Columbus inderdaad van het bestaan van het continent afwist, al is hij er niet stellig over. Niet zo gek, want lang niet iedereen is het met hem eens. Andere onderzoekers wijzen erop dat Columbus er volgens hen tot op zijn sterfbed heilig in geloofde dat hij wel degelijk in Azië was geweest – zelfs toen de bewijzen dat dat niet zo was zich opstapelden. Ook zijn opdrachtgevers, koningspaar Ferdinand II van Aragon en Isabella I van Castilië, zouden twijfelen, maar Columbus niet.

Ook weten we dat de Vikingen Noord-Amerika slechts een paar decennia nadat Fiamma zijn manuscript screef hebben verlaten. Historici wijzen erop dat het erg onwaarschijnlijk is dat de verhalen in de tijd van Columbus, meer dan een eeuw later, nog steeds rondgingen. De kans dat Columbus van het manuscript en Marckalada afwist, is dus verwaarloosbaar klein. Maar zeker weten doen we het niet.

 

Noot: in de vorige versie van dit artikel misten de laatste twee alinea's.