Ondergang Romeinse Republiek door vulkaanuitbarsting?
Al jaren discussiëren wetenschappers over de oorzaken van de val van de Romeinse Republiek in 27 v. Chr. Was het de moord op Julius Caesar in 44 v. Chr.? Was het Octavianus’ overwinning op Marcus Antonius? Of was het misschien een vulkaanuitbarsting die de weg vrijmaakte voor de vestiging van het Romeinse keizerrijk? Recent onderzoek toont aan dat in 43 v. Chr. de vulkaan Okmok in Alaska uitbarstte. Klimaatverandering en hongersnood waren het gevolg. Volgens onderzoekers zouden die een grote bijdrage geleverd kunnen hebben aan de ondergang van de Republiek.
Etna wordt Okmok
Dat een vulkaanuitbarsting medeschuldig was aan de val van de Republiek, vermoedden historici al langer. Zelfs in de oudheid schreven geschiedkundigen al over een mysterieuze verduistering van de zon precies nadat Julius Caesar was vermoord. Periodes van kou en mislukte oogsten zouden erop zijn gevolgd.
Lang werd gedacht dat de Etna, die ook in de periode ronde Caesars dood uitbarstte, de schuldige was. Een team van historici en exacte wetenschappers heeft nu aangetoond dat dit niet klopt. Het gaat om een veel grotere uitbarsting van de Okmok-vulkaan in Alaska die een jaar eerder plaatsvond, in het jaar 43 v. Chr. De vulkaan blies deeltjes vulkanisch gesteente de lucht in die het zonlicht blokkeerden. De deeltjes verspreidden zich over heel het noordelijk halfrond en veroorzaakten een extreem koud en nat klimaat, met mislukte oogsten als gevolg.
Geschiedenis in ijs
Deze deeltjes waren al eerder gevonden in ijskernen in Groenland, maar toen was het onderzoekers niet gelukt om te achterhalen uit welke periode ze kwamen. Glacioloog Joseph McConnell en zijn team zijn daar nu wel in geslaagd. Door de jaarlijkse ijslagen in de ijskern te tellen vanaf een bekende uitbarsting in Indonesië in 1257 na Chr., kwamen ze erachter dat er in 43 v. Chr. een ongebruikelijk grote hoeveelheid zwavel in de lucht moet hebben gezeten. Om te achterhalen welke vulkaan deze piek had veroorzaakt, vergeleken ze de samenstelling van vulkanisch glas uit een andere ijskern met de chemische samenstelling van vulkanen die in 43 v. Chr. actief waren. Wat bleek: alleen de Okmok-vulkaan was dat jaar uitgebarsten.
Om te bewijzen dat deze uitbarsting ook voor klimaatverandering zorgde, simuleerden de wetenschappers de uitbarsting in een klimaatmodel. Hieruit bleek dat de temperatuur in Zuid-Europa in de twee jaar na de eruptie zeven graden moet zijn gedaald. Om deze bevinding te staven, keken ze naar historische documenten. En die ondersteunden het model. Cicero schreef rond 43 v. Chr. bijvoorbeeld dat het kouder was dan anders. En de Romeinse biograaf Plutarchus vermeldde dat een verschrikkelijke hongersnood in 43 v. Chr. het leger van Marcus Antonius had verzwakt.
Discussie zonder einde
Volgens McConnell is er genoeg bewijs dat de vulkaan bijdroeg aan de val van de Republiek. Door de hongersnoden kreeg het Romeinse Rijk volgens hem de kans om het stokje over te nemen. Het leger van Marcus Antonius en het Egyptische volk leden honger en dat zou er wel eens voor gezorgd kunnen hebben dat Caesars opvolger Octavianus zijn vijanden Marcus Antonius en Cleopatra makkelijker kon verslaan in de Slag bij Actium (31 v. Chr.). Een belangrijke stap in de consolidatie van het alleenheerschappij van de toekomstige keizer.
Maar niet iedereen is overtuigd door het recente onderzoek. Sommige wetenschappers wijzen erop dat de Republiek al voor de uitbarsting van de Okmok scheuren vertoonde. Denk aan de Romeinse burgeroorlog tussen Pompeius en Caesar, die begon toen Caesar in 49 v. Chr. de Rubicon overstak. Of de benoeming van Caesar als dictator voor het leven. Deze geleerden denken dat politieke conflicten onder de elite grotere invloed hadden op de val van de Republiek, dan de vulkaanuitbarsting. Anderen denken dat de vulkaan Okmok wel in 43 v. Chr. uitbarstte, maar geloven niet in de klimaatimpact. Daar zouden de onderzoekers te weinig bewijs voor hebben geleverd. Ondanks de studie van McConnell en zijn team, lijkt het einde van de discussie over de oorzaak van de val van de Republiek dus nog lang niet in zicht.
Delen: