Na de Bloedbruiloft van 1572 lagen de straten van Parijs bezaaid met lijken
1572 is een keerpunt in de Nederlandse geschiedenis. Het was het jaar waarin een opstand tegen de Spaanse landvoogd Alva de kiem legde voor het huidige Nederland. Maar het was ook het jaar waarin de Opstand zich ontwikkelde tot een bloedige burgeroorlog, waarin aan beide zijden werd geplunderd en gemoord. Daarbij stond de Opstand niet op zichzelf: het was een internationaal conflict dat niet los te zien was van de Franse godsdienstoorlogen. Geschiedenis Magazine staat in een vierdelige serie stil bij de gebeurtenissen in het tumultueuze jaar 1572.
In deze derde aflevering neemt Rosanne Baars ons mee naar Parijs, waar katholieke inwoners in de nacht van 23 op 24 augustus, de Bartholomeusnacht, en in de dagen daarna duizenden hugenoten vermoordden. Al snel verspreidden berichten over de slachtpartij zich over Frankrijk en Europa. Hoe reageerden katholieken en protestanten? Welke gevolgen had (het nieuws over) de Bartholomeusnacht voor de Nederlandse opstand? En hoe had het überhaupt zover kunnen komen – welke rol speelde de Franse koning Karel IX?
Parijs, eind augustus 1572. Mensen renden door de rue des Petit-Champs. De dertienjarige protestant Jacques Nompar de Caumont werd samen met zijn vader, de edelman François de Caumont, en oudere broer Armand een huis uit gesleurd. Daar hadden ze zich verborgen voor het geweld dat de stad al een paar dagen in zijn greep hield. Een groep katholieke soldaten viel hen aan en stak zijn vader en Armand neer. Jacques zat onder het bloed maar was ongedeerd. Hij besloot samen met hen op de grond te vallen en hield zich onbeweeglijk terwijl ze werden uitgekleed en van hun bezittingen ontdaan.
Zo lag hij naakt enkele uren tussen de dode lichamen van zijn familieleden. Een scheidsrechter van het populaire spel ‘jeu de paume’ vond hem uiteindelijk en maande hem zich stil te houden tot iedereen de straat uit was. Hij bracht Jacques daarna naar diens tante, die ook in Parijs woonde en hem door een katholieke edelman liet verbergen. Jacques wist zo de slachtpartij te overleven. Later werd hij een belangrijke vertrouweling van koning Hendrik IV. In zijn mémoires schreef hij over de verschrikkelijke uren, waarin hij tussen zijn familieleden lag en zijn stervende vader hoorde snikken: ‘iedere snik voelde als een dolksteek die mijn hart doorboorde’.
Eerder die maand leek er nog een vrolijke tijd aan te komen. Franse protestantse edelen waren vanuit het hele koninkrijk naar Parijs getrokken voor een koninklijke bruiloft. Op 18 augustus trouwde Margaretha van Valois, de Franse prinses die bekend zou worden als la Reine Margot, met de hugenoot Hendrik van Navarra, de latere Hendrik IV. Frankrijk werd al tien jaar geteisterd door godsdienstoorlogen en het huwelijk moest de protestantse hugenoten en de katholieken verzoenen. Maar op 22 augustus werd de vooraanstaande hugenoot admiraal Gaspard de Coligny beschoten. Hoewel hij slechts lichtgewond raakte, was de protestantse adel woedend. Er gingen geruchten dat de hugenoten als vergelding de koninklijke familie zouden aanvallen. Uit voorzorg gaf koning Karel IX de katholieke Hendrik van Guise opdracht de belangrijkste protestantse edelen in zijn land om te brengen.
De katholieke bevolking van Parijs zag dit als een aanmoediging om hun hugenootse buren te vermoorden. In de nacht van Sint Bartholomeus, van 23 op 24 augustus, begonnen ze ongewapende protestanten af te slachten. Volgens verslagen van tijdgenoten gebruikten ze gruwelijk geweld. De straten lagen bezaaid met lijken en alles in Parijs was besmeurd met bloed. Gedurende enkele dagen werden zo’n 2000 à 3000 hugenoten opgejaagd, achternagezeten en vermoord. Toen nieuws over de slachtpartij of ‘bloedbruiloft’ zich naar steden als Orléans, Rouen en Bordeaux verspreidde, vermoordden katholieken ook daar zesduizend hugenootse stadsgenoten.
Dankmis in de Sint Pieter
Berichten over de Bartholomeusnacht veroorzaakten buiten Frankrijk een schokgolf en de reacties laten zien hoe religieus verdeeld Europa in 1572 was. De Spaanse koning Filips II zou schaterend van vreugde door zijn vertrek hebben gedanst. Paus Gregorius XIII hield een dankmis in de Sint Pieter waar een plechtig Te Deum werd gezongen. In protestantse landen zoals Engeland reageerde men ontzet. Daar, en in calvinistische steden in Zwitserland, arriveerden al snel de eerste protestantse vluchtelingen, die afschuwelijke verhalen vertelden en, in shock, het dodenaantal veel te hoog inschatten.
Karel IX was zich bewust van de internationale politieke reacties en probeerde zijn reputatie in binnen- en buitenland te redden. Om de gebeurtenissen uit te leggen stuurde Karel diplomaten naar de belangrijkste Europese hoven. De ambassadeurs sneden hun verhaal toe op de religie van de vorst in kwestie. Hoe werkte dat? Ook de bevolking van de Nederlanden, zelf verwikkeld in de Opstand en dus het toneel van godsdiensttwisten, vernam al snel over de gebeurtenissen in Parijs. Hoe werd het nieuws hier ontvangen? Reageerden de katholieken hier ook verheugd, terwijl de protestanten verbolgen waren – of was de reactie hier iets genuanceerder?
Je leest het in de volgende editie van Geschiedenis Magazine. Meld je voor donderdag 14 juli aan als abonnee, bestel ‘m vanaf half juli online of haal ‘m dan in de winkel.
Delen: