75 jaar geleden: atoombom Hiroshima

‘Op 6 augustus 1945, om precies vijftien minuten over acht ’s ochtends, Japanse tijd, het moment waarop de atoombom boven Hiroshima explodeerde, was juffrouw Toshiko Sasaki, een medewerkster op de afdeling Personeelszaken van de tinsmelterij Oost-Azië, net achter haar bureau in het kantoor van de fabriek gaan zitten en draaide ze zich om om iets tegen het meisje aan het bureau naast haar te zeggen’ 

Zo begint het indrukwekkende verslag dat John Hersey in augustus 1946 onder de titel ‘Hiroshima’ publiceerde in The New Yorker. Er werden honderdduizend mensen gedood door de atoombom. Hersey vertelt het verhaal van zes overlevenden. Naast juffrouw Toshinki Sasaki, maakt de lezer kennis met de arts Masakazu Fujii, de kleermakersweduwe Hatsuyo Nakamura, de Duitse jezuïet pater Wilhelm Kleinsorge, de jonge chirurg Terufumi Sasaki en de methodistische predikant Kiyoshi Tanimoto.  

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was John Hersey (1914-1993) voor Time magazine verslaggever in verschillende oorlogsgebieden. Net als veel oorlogscorrespondenten toen, stond hij in principe achter het Amerikaanse leger. En juist omdat het leger hem vertrouwde kon hij naar Hiroshima.  Toen hij er eenmaal was, schreef hij echter niet over de militaire kant van de oorlog, maar richtte hij zich op de gewone mensen: hoe hadden zij de nucleaire aanval beleefd?

 

De pers had direct na de nucleaire aanval uitgebreid verslag gedaan van de atoombom op Hiroshima. Er waren foto’s vrijgegeven van de paddenstoelwolken en van de steden die in puin lagen. Tegelijk had de Amerikaanse regering haar uiterste best gedaan om het enorme menselijke leed dat de atoombom veroorzaakte te verhullen, en de bom als een conventioneel, ‘humaan’ wapen voor te stellen. Ze wilden voorkomen, zoals de voormalige Amerikaanse minister van oorlog het formuleerde, dat mensen dachten dat ze gruweldaden van Hitler hadden overtroffen.
 
Foto’s van de menselijke slachtoffers van de atoombom of verhalen van wat zich precies in de Hiroshima en Nagasaki had afgespeeld, waren er in 1946 dan ook nog niet. Dat moest veranderen, vond Hersey. Hij wilde dat zijn lezers zich konden inleven in de slachtoffers. Niet iedereen zou misschien de complexe natuurkunde achter een atoombom begrijpen of alle gevolgen van een nucleaire aanval overzien, maar iedere lezer kon zich verplaatsen in een moeder, vader, collega of dokter, die hun dagelijkse leven leidden – totdat de ramp zich ineens voltrok.

 

De reacties op het artikel waren, in Hersey’s eigen woorden: “explosief”. Zijn verhaal besloeg bijna de hele aflevering van The New Yorker. Het tijdschrift was meteen uitverkocht; op de zwarte markt bracht het nummer enorme bedragen op. Amerikaanse en internationale kranten namen het artikel integraal over. 

Lezers en journalisten waren woedend. Vol afgrijzen over de getuigenissen van de slachtoffers in Hersey’s ‘Hiroshima’, eisten ze opheldering van de Amerikaanse regering: wat werd er verder nog achtergehouden? De regering was in het defensief gedreven, maar president Truman hield zich op de vlakte. 

Toch dacht Hersey dat hij met zijn publicatie een bijdrage leverde aan de mondiale veiligheid. En hij heeft een punt: er heeft geen nucleaire aanval meer plaatsgevonden van de orde van Hiroshima en Nagasaki. Daar heeft de herinnering aan wat er in Hiroshima is gebeurd een belangrijke rol in gespeeld. De verschrikkelijke getuigenissen van zes overlevenden kunnen we nog steeds lezen in Hersley’s indrukwekkende ‘Hiroshima’. 

 

Verder lezen:
John Hersey, Hiroshima, Nederlandse vertaling door Catalien van Paassen (Meulenhoff 2020) Inclusief het verslag van het bezoek van de auteur veertig jaar na de ramp.

Lesley Blume, Fallout: The Hiroshima Cover-up And The Reporter Who Revealed It To The World (Simon & Schlusster 2020)