1937: Nazispionnen actief in Washington
Door de vele films die over haar verschenen, was Mata Hari begin jaren ’30 een icoon geworden. Ook voor de Duitse geheime dienst vormde ze in1937 een bron van inspiratie. Berlijn wilde een bordeel opzetten in Washington, waar ingehuurde charmante dames informatie moesten ontfutselen aan hooggeplaatste Amerikanen. Slaagden ze hierin? En hoe kan het eigenlijk dat Duitsland een geheime dienst had, terwijl dit verboden was in het Verdrag van Versailles? Geschiedenis Magazine stelde zeven vragen aan Rhodri Jeffreys-Jones, die een boek schreef over nazispionnen in de VS.
1
Hoe konden de nazi’s spionnen hebben in Amerika? Duitsland mocht immers niet spioneren volgens het Verdrag van Versailles dat na de Eerste Wereldoorlog werd gesloten?
Dat klopt. Maar Berlijn wist in 1921 achter de schermen toch de Abwehr, de oude inlichtingendienst, nieuw leven in te blazen, als onderdeel van het kleine beroepsleger dat Duitsland toen weer mocht hebben. ‘Abwehr’ betekent verdediging, maar dit werd ruim opgevat. Officieren in de burelen van luchtmacht, leger en marine in Berlijn, Bremerhaven, Hamburg en elders stuurden een groeiend leger geheime agenten aan die over de grenzen spioneerden, onder wie ook buitenlanders die in eigen land geheime informatie aan de Abwehr doorspeelden.
Na zijn machtsovername in 1933 breidde Adolf Hitler de Abwehr uit. In 1935 had de dienst naast vele spionnen en ondersteunend personeel 150 leidinggevende officieren. Admiraal Wilhelm Canaris kreeg dat jaar de leiding. Hitler gaf hem de opdracht de activititeiten op te schalen, met als resultaat dat er in 1938 al zo’n duizend officieren op de loonlijst stonden.
Canaris had in 1935 een marineveteraan uit de Eerste Wereldoorlog benoemd die een nieuwe eenheid op moest zetten voor inlichtingenwerk in Frankrijk en Engeland. De eerste verantwoordelijkheid van deze Erich Pfeiffer was echter het spionnennetwerk in de Verenigde Staten. De Abwehr was vooral uit op technologische informatie die aan de militaire wederopbouw ten goede zou komen, en iedereen wist dat de Verenigde Staten daarvoor het mekka waren. Vandaar dat ook hier Abwehr-spionnen opereerden, doorgaans geboren Duitsers of kinderen van migranten die inmiddels over een Amerikaans paspoort beschikten.
2
Waarop richtte het nazinetwerk in de VS zich? Hoeveel spionnen had de Abwehr er, en hadden ze succes?
Een rechtszaak in 1938 ontmaskerde vijftien spionnen, maar er waren er tientallen meer actief. In 1941 liepen er nog zo’n tachtig tegen de lamp. Abwehr-mensen hadden bijvoorbeeld de gegevens weten te bemachtigen van de Norden-bommenrichter. Die bleef stabiel tijdens de vlucht en kon daardoor accurater doel treffen dan andere typen. Bij het afwerpen van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki zijn ze bijvoorbeeld gebruikt.
Andere geheime informatie die naar Duitsland werd doorgebriefd, betrof de nieuwste ontwerpen voor onderdelen van vliegtuigen, torpedojagers en jachtvliegtuigen. Een vrouwelijke marineofficier van de Amerikanen had een codeontcijferapparaat ontworpen, een voorloper van de computer: een technologisch hoogstandje waarvan Pfeiffers mannen dan ook de gegevens te pakken probeerden te krijgen - met succes. Dat de Abwehr zeker ook agressieve beleidsdoelen had, bleek uit de pogingen de Amerikaanse verdedigingsplannen voor de oostkust en het Panamakanaal te achterhalen. Voor het Panamakanaal slaagden ze daarin.
Opmerkelijk was naast deze min of meer reguliere spionageactiviteit dat de Duitsers de Mata Hari-aanpak nog eens wilden proberen, maar dan op grotere schaal: een bordeel met meerdere vrouwen in Washington.
3
Waarom koos de Abwehr voor de Mata Hari-aanpak ?
Mara Hari was door de persaandacht en met name de filmindustrie een romantische cultuuricoon geworden. Beroemde vertolkingen zijn die van Asta Nielsen in de zwijgende film Mata Hari (1921), Marlene Dietrich in Dishonored (1931) en vooral Greta Garbo als berekenende koele femme fatale in de Hollywoodkaskraker Mata Hari van 1931. Mata Hari werd in 1917 weliswaar veroordeeld en gefusilleerd vanwege spionage voor de Duitsers, maar de pers had haar in navolging van de Franse justitie altijd afgeschilderd als uiterst succesvol. Ze zou de dood van een half miljoen geallieerde soldaten op haar geweten hebben. Historici betwijfelen dit ten zeerste, maar veel Duitse veiligheidsmensen geloofden toen wel dat verleiding en seks effectieve tactieken voor vrouwelijke geheime agenten konden zijn.
Bent u benieuwd hoe het bordeelplan precies in elkaar stak? En wat de FBI deed? U leest het in het juli/augustus-nummer van Geschiedenis Magazine, vanaf 3 juli in de boekhandel!
Delen: