Het belang van de Frans-Duitse oorlog (1870-1871)

Paul Moeyes beseft tijdens het onderzoek al snel: deze oorlog was wel degelijk belangrijk. Allereerst bezegelde hij de eenwording van Duitsland. Daarnaast besloot het geschrokken Nederland zijn landsverdediging totaal te reorganiseren. Tot slot lag in de vernedering van Frankrijk de kiem besloten van de Eerste Wereldoorlog. Duitsland twijfelde er in 1871 niet aan dat Frankrijk ooit zijn geschonden aanzien in een nieuwe oorlog zou willen herstellen en annexeerde daarom Elzas en Lotharingen om een veilige bufferzone te creëren. Voor Frankrijk bleven die ‘verloren provincies’ 43 jaar lang een rijke voedingsbodem voor de revanchegedachte.
 

 

De aanleiding voor de oorlogsverklaring van Frankrijk aan het Pruisen van kanselier Bismarck was het feit dat in Spanje een Duitse prins op de troon dreigde te komen. Was dat de werkelijke reden?
‘Ik denk zeker dat die Spaanse troonsopvolging eerder een stok was om mee te slaan dan de echte aanleiding. Die moet je eerder zoeken in de groeiende rivaliteit tussen Frankrijk en Duitsland en het zelfbeeld van met name Frankrijk. Dit land liet zich nog voorstaan op de napoleontische successen aan het begin van de 19de eeuw. Het is het bekende verhaal van de grootmacht die meent dat zijn reputatie gevestigd is en dus onveranderd blijft. Dan krijg je een opkomend Pruisen dat ook zijn plaats onder de zon opeist.’

‘Beide landen dachten ontzettend goed na over hun invloedssfeer en bemoeiden zich met die Spaanse troonsopvolging: Bismarck deed veel om de Duitse prins die de Spaanse troon aangeboden kreeg over te halen – de man stond niet bepaald te trappelen – en Frankrijk wilde die opvolging juist tegenhouden omdat het vreesde ingesloten te worden.’
 

 

Rivaliteit als reden voor een heuse oorlog? Dat klinkt heel lichtvaardig.
‘Ons denken over de oorlog als politiek wapen is totaal veranderd, in die zin is er zeker sprake van vooruitgang. Wat mij fascineert, is de mythe rond oorlogsvoering. We kennen die uit de verhalen over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog: toen waren naties in de ban van de verheerlijking van oorlog gekoppeld aan ideeën over mannelijk heldendom en het verwerven van glorie. Ik heb sterk de indruk dat deze mythe uit de 19de eeuw stamt, toen machthebbers en propagandisten een beroep op het nationalisme konden doen, en dit voorafgaand aan de Frans-Duitse Oorlog ook deden.’

‘Toen de Franse keizer Napoleon III besloot tot een oorlog met Pruisen en zijn generaals consulteerde, zeiden die als één man: we zijn klaar voor oorlog! Terwijl ze móéten hebben geweten dat hun leger er helemaal niet klaar voor was. Er waren wel plannen voor legerhervormingen geweest, maar die waren door het parlement weggestemd. Het liep inderdaad in 1870 meteen al in de soep met de mobilisatie.’

‘Ik denk dat het Franse leger op zich goed georganiseerd was, en zeker uitstekend bewapend, maar dat vooral de leiding in gebreke bleef. Al die generaals hadden carrière gemaakt in Afrika. Dankzij hun moderne bewapening behaalden de Franse legers daar gemakkelijke overwinningen op de inheemse troepen die nog waren uitgerust met kromzwaarden, speren en ouderwetse geweren. Als je zo oorlog kunt voeren, ga je denken dat je onoverwinnelijk bent. Wat mij ook frappeerde: Frankrijk verklaart Pruisen de oorlog, maar heeft geen aanvalsplan. Ook dat moet toch minstens een van de generaals zijn opgevallen.’

Pruisen lijkt dus een goede kans te maken op de overwinning. Maar was Pruisen überhaupt wel voorbereid? En waarom viel geen van de landen Nederland, België of Luxemburg binnen? Je leest het in de komende editie van Geschiedenis Magazine. Net als de verstrekkende gevolgen, die de oorlog ondanks de neutraliteit toch had voor Nederland. Meld je voor donderdag 20 mei aan als abonnee of haal ‘m begin juni in de winkel.