Restauratie Drentse grondwet uit 1412

Het Landrecht
Het Landrecht is het oudste document waarin de afspraken tussen de bisschop van Utrecht, Frederik van Blankenheim, (de landsheer) en de Drenten was vastgelegd. Opmerkelijk is dat het Landrecht niet van bovenaf is opgelegd, maar is opgesteld in overleg met de Drenten zelf. Het Landrecht bevat onder meer bepalingen over de rechtspraak, zoals de straf op diefstal, huisvredebreuk of moord. Maar niet alles was hierin vastgelegd. De Drenten mochten deels hun eigen zaken regelen als het ging om bestuur en rechtspraak. Het kwetsbare document is in de loop der tijd in honderden stukjes uiteengevallen, waardoor het voor een groot deel onleesbaar was. De restauratie van het document was hard nodig!

Een puzzel van honderden stukjes
Het Landrecht is geschreven op papier, een nieuw materiaal in 1412. Dat heeft de tand des tijds veel slechter doorstaan dan het destijds gebruikelijke perkament. De oorkonde was zwaar beschadigd. Zo’n 100 jaar geleden is er al eens een poging tot restauratie gedaan. Een deel van de snippers werd toen op karton geplakt, een deel werd verzameld in een doosje en andere fragmenten zijn helemaal verdwenen. De zegels die aan het landrecht bevestigd waren zijn verassend goed bewaard gebleven.

De eerste taak van de restaurator was om na te gaan of de eerste restauratiepoging ongedaan gemaakt kon worden: het losmaken van de opgeplakte snippers zonder ze te beschadigen. Toen bleek dat dit mogelijk was kon de restaurator aan de klus beginnen. In de tussentijd maakte een mediëvist een reconstructie van de originele tekst aan de hand van latere kopieën van het Landrecht.

Aan de hand van deze reconstructie legt de restaurator de puzzel, van honderden grote en kleine stukjes. Met engelengeduld en pincet wordt de tekst op basis van oude afschriften gereconstrueerd, de kleine losgeweekte fragmenten worden in de puzzel geplaatst en latere toevoegingen worden voorzichtig verwijderd.

Frederik van Blankenheim
Wie was nou die bisschop die de Drenten het Landrecht verleende? Frederik van Blankenheim (1355-1423) werd na zijn rechtenstudie in Parijs tot bisschop van Staatsburg benoemd. In 1393 werd hij bisschop van Utrecht; als landsheer toonde hij zich een krachtig en bekwaam bestuurder, hij stelde financieel en bestuurlijk orde op zaken. In 1227 hadden de Drenten in de Slag bij Ane het leger van hun toenmalige bisschop en heer verslagen. 

Zes jaar later onderwierp de bisschop zijn opstandige onderdanen, maar in de anderhalve eeuw daarna was het Utrechtse gezag weer geheel verslapt. In de jaren rond 1400 heeft Frederik van Blankenheim het Oversticht, waartoe Drenthe en de stad Groningen behoorden, weer onder zijn wereldlijke macht gebracht. In die jaren leverde hij dikwijls strijd om opstandige leenmannen aan zijn gezag te onderwerpen. In 1407 schonk hij stadsrechten aan Coevorden en in 1412 stelde hij samen met de Drenten het Landrecht op. Frederik stierf in 1423 en is begraven in de Dom in Utrecht.