Hoe onschuldig is dit Meifeest? Spoiler: schijn bedriegt

Als kunstenaar was Lawrence Alma-Tadema beslist geen rebel. Aan opzettelijk shockerende doeken of radicale vormexperimenten waagde hij zich in tegenstelling tot tijdgenoten niet. Hij was er vooral op gebrand om aansluiting te vinden bij de smaak van de victoriaanse bourgeoisie, en dat lukte hem bijzonder goed. Na zijn verhuizing naar Londen in 1870 verwierf hij zich al snel een plek in het (kunst)establishment. Hij werd genaturaliseerd tot Engelsman, kreeg toegang tot de Royal Academy of Arts, sleepte prestigieuze prijzen in de wacht en ontving in 1899 zelfs de ridderslag. Samen met zijn tweede echtgenote, de Engelse kunstenares Laura Theresa Epps, bewoonde hij een huis op stand dat was ingericht met wanddecoraties en voorwerpen die de sfeer van de oudheid en andere historische perioden opriepen.

Buiten de lijntjes
Alma-Tadema was het toonbeeld van de sociaal geslaagde schilder, maar dit wil niet zeggen dat hij altijd keurig binnen de lijntjes van de victoriaanse moraal kleurde. Verscheidene van zijn werken hebben een sterk erotische lading. Ook victorianen genoten van seks, als het maar privé bleef. Tadema’s schilderijen hadden dan ook vast tot een schandaal geleid als ze in een eigentijdse context waren gesitueerd, maar in een heidens-klassieke setting stuitten zijn verleidelijke, schaars geklede vrouwen op weinig bezwaar.

Een onschuldig tafereel
Soms ging hij ook subtieler te werk, zoals bij Lente uit 1894/5, een ogenschijnlijk onschuldig tafereel: een feestelijke bloemrijke processie van meisjes en jonge vrouwen daalt begeleid door muzikanten de trappen af. Vrolijke omstanders strooien vanaf in de monumentale gebouwen rondom nog extra bloemen. Een passend werk voor een schilder wiens persoonlijke motto ‘As the sun colours flowers, so art colours life’ luidde.

 

Vieren van de lente
Lente stelt waarschijnlijk de viering van de Floralia voor. Dit oude Romeinse feest, dat in het voorjaar plaatsvond, was gewijd aan Flora, de godin van bloemen en planten. Het geldt als voorloper van May Day: de traditie om op 1 mei het begin van de zomer te vieren met onder meer dansen rond een meiboom, herleefde eind 19de eeuw in Engeland. Een victoriaanse toeschouwer moest er bij Lente ongetwijfeld aan denken. Op deze manier kon Alma-Tadema de oude Romeinen met de eigentijdse Engelsen associëren en wekte hij de trots van zijn publiek door het Romeinse rijk als historische pendant van het Britse te verbeelden.

Wellustige hazen
Maar de gelijkenis was bedrieglijk. May Day, waar sommige victorianen al bedenkingen bij hadden omdat die de gelegenheid zou geven tot onzedelijk gedrag, was heilig bij de Floralia. Flora was bovenal de godin van de vruchtbaarheid - zowel de plantaardige en dierlijke als de menselijke. De festiviteiten hadden dan ook een speels, losbandig karakter en stonden bol van seksueel geladen symboliek. Zo werden er bonen als ‘zaad’ over de menigte uitgestrooid en liet men ‘wellustige’ dieren als hazen en geiten los. Een bijzondere rol was weggelegd voor prostituees, die bij deze gelegenheid naakt dansen uitvoerden en gladiatorengevechten nabootsten, waarbij ze geolied en wel fysiek contact maakten.

Sater
Alma-Tadema was zich terdege bewust van de ware aard van het festival. En oplettende beschouwers die hun klassieken kenden, konden dit ook zien: er zijn in Lente allerlei subtiele erotische toespelingen te ontdekken. De Latijnse inscriptie die in de processie wordt meegedragen, is bijvoorbeeld gewijd aan Priapus, de vruchtbaarheidsgod met zijn karakteristieke enorme fallus. Op een van de tamboerijnen en op de ronde platen boven aan de linkerstandaard staan half-ontklede paartjes afgebeeld. De twee zilveren beelden in de stoet stellen saters voor, de onstuimige volgelingen van Bacchus die bekendstonden om hun wellust. Ook de mannelijke muzikant die tussen de vrouwen loopt, doet met zijn panfluit en de hoornachtige haarlokken boven zijn oren aan een sater denken. Het is dus maar de vraag hoe lang de jonge vrouwen in de processie hun onschuld nog zullen bewaren.

Dit artikel verscheen eerder in editie 3 (2022) van Geschiedenis Magazine onder de titel: 'Dromen van de Oudheid'.